Sinds een paar dagen lijkt het aantal besmettingen af te nemen. Zaterdag én zondag zaten we weer onder de 10.000 positieve tests per dag. Een echte lockdown is daarmee weer even van de baan. Maar wat zeggen die cijfers eigenlijk?

Het formele antwoord: ze geven een beeld van het aantal besmettingen dat de laatste 24 uur bij het RIVM is gemeld (tussen 10:00 en 10:00). Let op het woord:  “gemeld”. Het kan dus ook gaan om mensen die (veel) eerder positief zijn getest, maar pas de afgelopen dag bij het RIVM zijn ‘ingeschreven’. Zo worden er op zondag doorgaans minder positieve testen gemeld, omdat ze gewoon even blijven liggen. Gevolg: de cijfers die ze ons op maandag vertellen zijn altijd relatief laag en die van dinsdag relatief hoog. In dat verband zouden we beter naar het zevendaags gemiddelde kunnen kijken dan naar de meldingen van de laatste 24 uur.

Maar ook dat cijfer zouden we met een flinke korrel zout moeten nemen. Om de simpele reden dat de grote meerderheid van de mensen die besmet zijn, nauwelijks klachten heeft. En dus in de regel niet zal worden getest.

Dat geldt zeker als de testcapaciteit gering is, zoals in het voorjaar het geval was. Toen werden door een gebrek aan testmateriaal alleen mensen getest die al bijna in een ziekenhuis waren opgenomen. Voor alle mensen met milde klachten waren er geen tests beschikbaar. Toen in het najaar de testcapaciteit in korte tijd sterk toenam, konden ook veel mensen met milde klachten positief worden getest.

Bij corona hangt het  aantal positieve testen dus sterk samen met het aantal tests dat op een dag kan worden afgenomen. Hoe meer testcapaciteit hoe meer besmettingen dagelijks bij het RIVM worden gemeld. Zo was het in september en oktober opvallend dat vooral jongeren positief testten. Niet omdat die jongeren in het voorjaar niet besmet waren geweest, maar omdat mensen met milde klachten toen niet werden getest. Jongeren testten in het najaar positief, niet omdat ze ziek waren, maar omdat ze getest werden.

Vooral in oktober nam het aantal positieve testuitslagen snel toe. Voor de meeste virologen (en voor het kabinet) kon dat maar één oorzaak hebben: het virus greep weer snel om zich heen. Ik zal niet zeggen dat dat een rare gedachte is. Maar misschien is het toch ook goed om een andere hypothese te verkennen.

Zou het ook zo kunnen zijn dat er steeds meer positieve testen waren omdat steeds meer mensen zich zorgen gingen maken? Dat zou dan wel een heel mooi voorbeeld zijn geweest van een self-fulfilling prophecy: omdat het aantal positieve tests snel toenam, lieten steeds meer mensen zich bij steeds geringere klachten toch maar even testen. Dat zou ook kunnen verklaren dat het aantal positieve testen de laatste maanden (veel) sneller is gestegen dan het aantal corona-patiënten dat in ziekenhuizen is opgenomen of het aantal patiënten dat op de IC is terechtgekomen.

Overigens kan zich in de komende weken een omgekeerd effect voordoen, waardoor het aantal positieve test weer snel zal afnemen. Om de simpele reden dat mensen minder geneigd zijn om zich te laten testen omdat het grootste gevaar lijkt te zijn geweken.  

Laat ik het zo samenvatten. Als je hoort dat steeds meer mensen besmet zijn, ga je bij drie keer hoesten toch maar even naar de teststraat. Als het kabinet besluit dat een lockdown niet meer nodig is, ga je bij drie keer hoesten gewoon weer naar je werk. En zolang mensen zich op basis van vrijwilligheid laten testen (zeker sinds het bron- en contactonderzoek weer door de hoeven is gezakt) bepalen dus niet alleen klachten maar ook de verwachtingen of mensen zich laten testen. En hoe meer mensen zich laten testen hoe meer positieve uitslagen zijn te verwachten.  

Wat leert ons dat allemaal? Dat die positieve tests misschien veel minder zeggen dan we zouden willen. Als je er vooral voor wilt waken dat de zorg niet overbelast raakt, lijkt het me dan ook veel verstandiger om te koersen op de dagelijkse instroom in ziekenhuizen en op de IC’s. Als je de ziekenhuiscapaciteit wil managen op basis van de dagelijkse test-cijfers kan je wel eens van een koude kermis thuis komen.