Er zal wel weer een persconferentie komen en de regels zullen wel weer worden aangescherpt. En ik voorspel dat er binnenkort weer een persconferentie zal komen en dat de regels dan verder zullen worden aangescherpt. Het lijkt slecht te gaan met het virus. Maar het gaat slecht met ons gedrag. Regels worden nauwelijks nageleefd en het niet-naleven van regels wordt nauwelijks bestraft.

In het voorjaar, ja, toen was alles duidelijk. Toen waren de ziekenhuizen overvol, toen vielen er veel doden en waren we collectief bang. Toen deden we allemaal wat Rutte ons gebood. Moesten we thuiswerken, dan gingen we thuiswerken. Moesten we onze handen wassen, dan wasten we onze handen. En op straat waren twee mensen op één trottoir al te veel. Zo duidelijk is het niet meer. Wat is er allemaal anders.

Ten eerste weten we veel meer over het virus. En zijn patiënten veel beter te behandelen, waardoor er nog maar relatief weinig mensen aan het virus overlijden. Ook los van behandelmethoden dringt het besef in de wetenschap door dat het sterftepercentage in het begin van de pandemie wellicht schromelijk is overschat. Ging de WHO in maart nog uit van een sterftepercentage van 3,4%, inmiddels is dit bijgesteld naar 0,6%. De NRC meldt dat recente studies al uitgaan van een sterftepercentage van 0,24%. Bij een gewone griep ligt het percentage tussen de 0,10 en 0,17%. Maar we weten ook veel meer omdat we veel meer testen. Of beter gezegd: omdat we veel meer testen, vinden we veel meer besmettingen. Daarom laten de huidige cijfers over besmettingen zich zo slecht vergelijken met de cijfers over maart en april.

Ten tweede weten we veel meer over de gevolgen van de beperkende gedragsregels en over de gevolgen van de intelligente lockdown. We weten inmiddels ook wat we niet meer willen meemaken. We weten dat we de scholen niet meer moeten sluiten. Studenten weten dat online-onderwijs slechts een enkeling weet te motiveren. En we weten vooral dat een tweede lockdown echt desastreuze gevolgen zal hebben voor heel veel bedrijven en niet te vergeten voor de cultuursector.

Ten derde zijn kosten en baten van beperkende maatregelen zich anders gaan verhouden. Met name door de twee voorgaande argumenten. De baten zijn veel geringer omdat de ziekte zich veel minder erg openbaart en de kosten worden zeker anders gepercipieerd. Als er dagelijks meer dan 150 mensen aan een virus overlijden lijkt die afweging tussen kosten en baten er ook minder toe te doen. Maar momenteel sterven ongeveer 10-20 mensen per dag aan COVID. Let wel van de ongeveer 400 mensen die elke dag in Nederland overlijden. En veel van die slachtoffers hadden zonder COVID niet heel veel langer geleefd.

Ten vierde is onze volgzaamheid verdwenen. Gelet op het bovenstaande is dat overigens niet zo vreemd. Beperkende maatregelen leiden alleen tot minder besmettingen als ze worden nageleefd. Die relatie tussen maatregelen en besmettingen lijkt verbroken. En dat vraagt om een ander beleid.

Wat zou er gebeuren als het huidige beleid (meer besmettingen = meer regels) worden voortgezet? Ik zie drie scenario’s.

Scenario A: steeds meer beperkende regels zullen door een gebrek aan naleving leiden tot steeds meer besmettingen. Hoe laag het sterftepercentage ook mag zijn, dat zal op den duur leiden tot nieuwe drama’s in de ziekenhuizen en op de IC’s. De kans is aanwezig dat de regels pas zullen worden nageleefd als het al veel te laat is. Veel ellende, veel doden en veel economische schade zal het gevolg zijn.

Scenario B: we gaan vanaf morgen alle bestaande en nieuwe beperkende regels naleven. De maatschappelijke schade zal groot zijn, maar de overheid krijgt wel zijn zin. Het mag duidelijk zijn dat ik dit scenario niet realistisch acht.

Scenario C: de ellende blijft binnen de perken, niet omdat we steeds strengere regels steeds beter gaan naleven, maar vooral omdat wetenschappers het virus inmiddels steeds beter onder controle krijgen. Voor de samenleving is dit een prettige optie, maar voor de overheid desastreus. Het blijkt te lonen om overheidsregels massaal aan je laars te lappen.

Scenario B is zeer onwaarschijnlijk en de scenario’s A en B zijn zeer onaantrekkelijk. Ik kies dan ook voor een vierde scenario, het zogenaamde griep-scenario. Bij griep faciliteren de overheid en de zorg. Je kan een vaccin krijgen, maar het hoeft niet. Je kan je goed aankleden, maar het hoeft niet. Als je ziek bent kan je naar de dokter gaan, maar het hoeft niet. En als je zo ziek bent dat je naar het ziekenhuis moet, krijg je geen voorrang boven mensen die nog zieker zijn. Omdat je besmettelijk bent voor de andere patiënten krijg je een aparte afdeling en bij voorkeur een apart ziekenhuis.

Het aardige van dit scenario is dat iedereen zelf mag bepalen hoe kwetsbaar hij zich waant. Ouderen zullen meer afstand houden en zullen misschien even niet naar het café gaan. Kwetsbare ouderen zullen in quarantaine gaan. De overheid zorgt voor een boodschappendienst. Verpleeghuizen en verzorgingstehuizen zullen zelf regels opstellen. De klassieke concertzalen zullen ruimte houden tussen de bezoekers,  omdat hun toch al oudere publiek anders geheel thuis zal blijven. (In Ziggodome maken ze werk van de groepsimmuniteit.) Winkels zullen ervoor zorgen dat iedereen naar binnen wil (hier zijn mondkapjes verplicht). Treinen en bussen doen hetzelfde.

Eigenlijk past het heel goed bij de filosofie van Rutte. “Jullie moeten het zelf doen.” Toch ben ik bang dat hij deze draai niet meer kan maken.

‍