De verkiezingsuitslag verwart, ontgoochelt en verbijstert. Iedereen zoekt naar duiding. Ik doe dat graag in de vorm van een blog.

Is er sprake van een uitbarsting van extreem-rechts? Ik weet het niet. Ik zou eerder zeggen dat een grote groep burgers het geloof in de overheid is kwijtgeraakt. Deze burgers voelen zich op zijn minst niet meer gehoord. Ze zijn al jaren op drift. Ooit kwamen ze samen bij de LPF, later bij de PVV, bij de SP, bij Forum voor Democratie, dit voorjaar nog bij de boeren van BBB en nu dan weer, maar in grotere getale dan ooit, bij de PVV.

Waarom zijn ze het geloof in de overheid kwijtgeraakt? Ik noem vier factoren. Ten eerste is de overheid toe aan groot onderhoud. Er worden te veel fouten gemaakt (Toeslagen, Groningen), er wordt te weinig geleverd en er wordt te weinig geleerd. Ten tweede hebben de politieke partijen die traditioneel met de overheid worden geassocieerd hun kleur geheel verloren. Dat begon al met paars, en dat bereikte zijn hoogtepunt in die dertien visieloze jaren van Rutte, die zelf de ene na de andere partij oprookte. Ten derde heeft de Nederlandse overheid in hoog tempo, maar helaas voor veel mensen nog steeds onzichtbaar, veel macht verloren aan Brussel. Die machtsoverdracht is terecht, maar het helpt niet voor het vertrouwen in de politiek als de burger steeds te horen krijgt dat ‘het moet van Europa’. Ten vierde heeft de neo-liberale wind de inkomens- en vermogensverschillen in Nederland aanzienlijk aangewakkerd. Daarbij is opleiding in onze kenniseconomie steeds bepalender geworden. De kenniseconomie en de hoogopgeleiden concentreren zich meer en meer in de steden (met name Amsterdam, Utrecht en Eindhoven). Ik kan me voorstellen dat je je achtergesteld gaat voelen als je vanuit de provincie die hoogopgeleiden in hun steden hun kosmopolitische feestje ziet vieren.

Maar waarom hebben de traditionele partijen de drift van de boze burgers niet eerder onderkend. Of op zijn minst gedacht dat ze er iets aan moesten doen? Met name zou ik van de PvdA een dergelijk antwoord hebben verwacht. Deze partij nam echter een andere afslag. Door samen te gaan met GroenLinks werd ze juist het gezicht van de hoogopgeleide stedelijke elites. Kijk naar de uitslag van woensdag en je ziet dat Verenigd Links vooral in steden hun stemmen weghaalt, vooral als er veel hoogopgeleiden wonen. Hadden niet juist de mensen buiten de steden, die op achterstand waren geraakt, warme steun van de sociaal-democraten verdiend?

Het CDA is natuurlijk een deel van zijn kiezers kwijtgeraakt door de ontkerkelijking van Nederland. Maar als Omtzigt als reïncarnatie van de KVP zomaar 20 zetels kan halen, is er bij het CDA dus meer misgegaan dan het leeglopen van een paar kerken. Ik vrees dat het veelvuldig aanroepen van de markt, ook door het CDA, het maatschappelijk middenveld uit elkaar heeft geslagen. En dat was juist de plek waar het CDA zijn wortels had. Zoals de PvdA in de neo-liberale golf aan de verkeerde kant is terechtgekomen, zo is het CDA in die golf haar machtspositie kwijtgeraakt in de samenleving.

Ten slotte de VVD. Bij de VVD dacht men lange tijd dat het vertrek van Mark Rutte wel eenvoudig kon worden opgevangen door een vriendelijke mevrouw die door Youp niet geheel ten onrechte is omschreven als Kruidvat-kassière. Die gedachte was natuurlijk ijdel, zoals het altijd moeilijk is om een leider die jaren aan de macht is geweest te vervangen. Bovendien was Mark Rutte er ook nog een meester in om potentiële opvolgers één voor één het bos in te jagen. Er was binnen de VVD gewoon geen opvolger. En je kan het Yesilgöz dan ook bijna niet kwalijk nemen dat ze dacht van D66 verlost te zijn als ze wat ruimte bood voor Wilders. Waar Rutte die deur altijd knap dicht hield, stonden ze bij de VVD even allemaal te slapen. Niet zo vreemd dat Rutte geen commentaar wilde geven op de verkiezingsuitslag. (Dat was ongetwijfeld anders geweest als de VVD ruim had gewonnen en Wilders niet uit zijn hok was ontsnapt.)

En wat nu. We hebben aan één ding behoefte: aan POLITIEK! Laat rechts maar een coalitie vormen onder leiding van Wilders. Laat Frans Timmermans maar een felle oppositieleider worden en laten zien dat ook andere keuzes mogelijk zijn. Het kabinet zelf zal snel struikelen, ook als de VVD wel volwaardig meedoet, over de vele brekebenen die straks minister zullen worden. Laat de boze burger maar zien dat ze niet op drift kunnen blijven.

Maar het is veel belangrijker dat de traditionele partijen zich weer wortelen in de samenleving. Dat kan alleen doordat ze openlijk de problemen gaan benoemen die burgers ervaren en vanuit hun eigen ideologie op die problemen een antwoord gaan geven. Zo begrijp ik als sociaal-democraat niet waarom we ik komst van arbeidsmigranten moet toejuichen, ook als hun komst ertoe leidt dat de winsten van bedrijven stijgen, de lonen voor werknemers laag blijven en de krapte op de woningmarkt alleen maar toeneemt. Zo begrijp ik als sociaal-democraat niet waarom ik de komst van buitenlandse studenten moet toejuichen, ook als in overvolle collegezalen geen fatsoenlijk onderwijs meer kan worden gegeven en als Nederlandse studenten geen huisvesting meer kunnen vinden. Zo begrijp ik als  sociaal-democraat niet waarom politieke correctheid soms zo doorslaat dat andere meningen niet meer mogen worden gehoord. Zo begrijp ik als sociaal-democraat niet waarom rijke mensen gesubsidieerde zonnepanelen hebben waarmee ze bijna gratis in hun gesubsidieerde Tesla rondrijden, terwijl de woningcorporaties te weinig geld hebben voor verduurzaming, omdat ze jarenlang kapot zijn bezuinigd.

Dit soort debatten moeten niet alleen in de PvdA worden gevoerd. Ook het CDA en de VVD moeten hun standpunten herijken. En duidelijk maken waarom het belangrijk is dat ze bestaan. En dat ze meer zijn dan een focusgroep die regelmatig een verkeerd advies uitbrengt. Dan zouden ze nog veel kunnen leren van de verbijsterende uitslag van afgelopen woensdag.

‍