Eergisteren was het 25 jaar geleden dat de laatste Elfstedentocht werd verreden. Reden voor de NOS om daaraan uitgebreid aandacht te besteden. Simpel door de uitzending van 25 jaar geleden (op enkele uren na) geheel te streamen. Ik moet toegeven: ik heb uren gekeken. Maar ja, ik heb hem ook gereden.

De NRC heeft deze streaming geheel anders beleefd. Ik lees een zuur en cynisch verslag van deze actie van de NOS. Het grappige was dat de NOS ook de reguliere uitzendingen periodiek onderbrak om een overzicht van de stand van zaken te geven. Herman van der Zandt suggereerde in de tegenwoordige tijd voortreffelijk dat de Elfstedentocht echt eergisteren werd verreden. Ook daarvan kon ik de grap inzien. Zeker als Van der Zandt in gesprek ging met de Mart Smeets van 25 jaar geleden. Van Kooten en De Bie deden hen dat 30 jaar geleden al voor.

Ik ben niet cynisch. Ik heb genoten. Het was ook een heel bijzonder fenomeen dat de helft van de Nederlandse bevolking in 1997 aan de buis was gekluisterd toen Henk Angenent (wie had ooit van hem gehoord) Erik Hulzebosch op de meet versloeg. Het was ook heel bijzonder dat op die dag 9 op de 10 volwassen Nederlanders minimaal een tijdje de Elfstedentocht op de TV had gevolgd. En dat velen de hele dag aan de buis waren gekluisterd.

Het leuke was dat die mensen allemaal naar iets heel anders hebben zitten kijken, dan wij daar als rijders in Friesland meemaakten. Nee, ik overdrijf niet hoe zwaar het was. Want voor mensen die een redelijke slag hadden en goed getraind waren, was het geen zware tocht. Het was alleen wel stervens koud. Gevoelstemperaturen ver onder de 10 ⁰C, windkracht 6 uit het Noordoosten. Uren in het donker rijden. Maar we waren goed gekleed en wie het geluk had dan zijn ogen niet bevroren, kon het wel halen. Als je op tijd had mogen starten.

Ik bedoel het anders. Dat feest in Franeker, Bartlehiem, Dokkum en aan de Bonkevaart, dat eindeloos werd uitgezonden, vanaf het moment dat het donker was, dat ontging ons als rijders nagenoeg geheel. Je schaatst Franeker en Bartlehiem echt in 90 seconden voorbij. Daarna duik je weer het donker in en worstel je in je eentje verder. Alleen in Dokkum (een kopstation!) kan je iets langer genieten. Ik herinner me dat ik daar klokslag 8 uur stempelde. De omroeper van dienst riep dat het Journaal op hetzelfde moment opende met een live uitzending vanuit Dokkum. Ik was in het Journaal! Maar ik moest vooral grinniken dat ze in Hilversum, dat de hele dag de Tocht der tochten live bracht, meenden dat ook het Journaal daarmee zou moeten openen. Nee, op deze dag was er geen ander nieuws. En we wezen met graagte op al die buitenlandse televisiezenders die over onze Elfstedentocht berichtten.

Die heruitzending van eergisteren was dus volstrekt terecht. Maar als je streamt wat je indertijd hebt uitgezonden, ben je niet in staat tot enige reflectie. En dat is wat ik misschien wel miste. Er werden op een andere zender nog wel wat herinneringen opgehaald. Maar de echte vragen kwamen niet aan bod.

Bijvoorbeeld: waarom heeft die Elfstedentocht deze nationale betekenis? Heel Nederland is opgetogen over een uitputtingsslag in een periferie provincie. Leven we ook zo mee met de marathon van Amsterdam, terwijl een marathon lopen toch echt zwaarder is dan het rijden van een Elfstedentocht? Komt het omdat we allemaal wel eens op schaatsen hebben gestaan, terwijl velen zich toch ook aan hardlopen hebben gewaagd? Is schaatsen meer met onze cultuur verbonden dan hardlopen? Schaatsen is in ieder geval unieker, het wordt alleen in Nederland massaal beoefend. Heeft het te maken met die stadjes die zo ongelofelijk Fries, maar tegelijkertijd zo ongelofelijk Hollands zijn? Ik blijf die Elfstedenkoorts boeiend en opvallend vinden. En toch niet goed verklaarbaar.

Bijvoorbeeld: zou de Elfstedentocht op dit moment nog steeds dezelfde generale betekenis hebben? Er reden in 1997 16.000 mensen mee, ze waren allemaal wit. Heel veel mannen, intellectuelen of mannen met traditionele beroepen. Dit was niet het Nederland zoals we dat op dit moment kennen. Wopke Hoekstra deed bij de verkiezingen nog een poging om het Elfsteden-gevoel uit te nutten. Hij verloor 4 zetels. Natuurlijk, een hele generatie heeft nooit een Elfstedentocht meegemaakt. Die cynische redacteur van de NRC was ongetwijfeld ook een beetje jong. Als eergisteren alleen oude witte mannen hebben gekeken, zou me dat eerlijk gezegd niet helemaal verbazen. Maar in welke mate past ons de Elfstedentocht op dit moment dan nog?

Bijvoorbeeld: wat was het schattig om te zien dat een enkele rijder een mobiele telefoon bij zich had. Of zeiden we toen nog “gsm”? Pas na 1997 is eerst de mobiele telefoon en later de smartphone een normaal onderdeel van ons leven geworden. Wat was het schattig om toeschouwers met een transistorradio te zien om de wedstrijd te kunnen volgen. En wat is de televisie ongelofelijk veranderd. Wat knullig, wat amateuristisch, wat bombastisch soms was dat TV-verslag in 1997. Mart Smeets die het geheel aan elkaar praat vanuit een houten schuurtje. Wat is die samenleving in 25 jaar ontzettend veranderd.

Bijvoorbeeld: hoe groot is de kans dat er ooit nog een Elfstedentocht wordt verreden. Impliciet werd er de hele dag vanuit gegaan dat we naar het verleden keken. Dat de Elfstedentocht door de klimaatverandering nooit meer zal worden verreden. Ik zou graag van het KNMI hebben willen horen hoe groot de kans ondanks de klimaatverandering desondanks nog steeds is dat we in de komende jaren een Elfstedentocht rijden. Ja, ik heb nog steeds het recht om te starten. En wat als de klimaatverandering ertoe leidt dat de Golfstroom in omgekeerde richting gaat stromen? Hebben we dan voortaan elk jaar een Elfstedentocht? Of mogen we hem dan in de wintermaanden elke dag schaatsen? Kijk, dat had ik nu wel willen horen.

‍