Het kan dus toch. Een nationale visie schrijven voor de ruimtelijke ordening. Lees Klein land, grote keuzes van de onafhankelijke denktank Denkwerk. En je denkt: hoe eenvoudig kan het zijn.

Ik kende Denkwerk nog niet. Ik kende slechts enkele leden. Maar ik zal ze na vandaag niet meer vergeten. Denkwerk wilde een soort NOVI (Nationale Omgevingsvisie) schrijven en vroeg zich af wat daarvoor nodig is. Hun recept is eenvoudig:

1. Beschrijf de huidige situatie.
2. Beschrijf welke trends om ruimtelijke antwoorden vragen.
3. Weeg de ruimtelijke wensen tegen elkaar af.

Zeg maar: een frisse combinatie van gedegen kennis en goede politieke keuzen.

De huidige situatie beschrijven ze maar summier. Ze laten zien hoe de ruimte over de verschillende functies is verdeeld. En ze wekken vooral de indruk de situatie te kennen. Zo laten ze zich negatief uit over verrommeling en verdozing van het landschap en over de versnippering van het Groene Hart. En beseffen heel goed dat Nederland ook krimpregio’s kent.  Belangrijk is dat ze Nederland eerder als een dunbevolkte stad zien dan als een dichtbevolkt land. Dat is vruchtbaar.

Dan de trends.

Ten eerste moeten in de komende decennia 1,6 miljoen nieuwe woningen worden gebouwd. Denkwerk verzet zich tegen het ‘paradigma’ van de stedelijke verdichting. Om de simpele reden dat al die woningen waaraan behoefte is niet binnen de stedelijke grenzen kunnen worden gebouwd. Er is immers vooral behoefte aan eengezinswoningen en aan goedkope woningen. En de markt bouwt in de stad vooral te dure appartementen. Denkwerk becijfert dat 35% van de woningbehoefte binnen de steden kan worden geaccommodeerd. Daarom hebben we buiten de steden 300 vierkante kilometer nodig voor de bouw van een miljoen nieuwe woningen. En daarvoor zal de landbouw moeten wijken, vanuit de heldere keuze dat de landbouw niet tweederde van alle ruimte hoeft te behouden. Bovendien worden 300 vierkante kilometer nieuwbouw nog eens gecompenseerd met 300 vierkante kilometer nieuwe natuur. Bouwen in het Groene Hart hoeft niet te worden geschuwd, omdat het gebied al erg versnipperd is en omdat de woningbehoefte in de Randstad het grootste is. En de eigenaren van de grond moeten meebetalen aan de ontwikkeling van het gebied, ook aan de nieuwe natuur.

Ten tweede vergt de energietransitie heel veel ruimte. Ook als we grote delen van de Noordzee beplanten met windmolenparken en alle daken van bestaande gebouwen benutten voor zonnepanelen, is er nog een kwart van Nederland nodig om voldoende duurzame energie op te wekken. Ook hier volgt een heldere keuze: 25% van Nederland opofferen aan zonnepanelen en windmolens is te veel van het goede. Daarmee wordt de identiteit van Nederland te zeer aangetast. Bovendien wordt overtuigend beargumenteerd dat er onvoldoende draagvlak is voor zo’n drastisch besluit dat bovendien 40% van de landbouwgrond zou vergen. Dat gaat Denkwerk te ver. De conclusie: we hebben kernenergie nodig (met 6 kerncentrales kan de helft van de energie-opwekking op land worden doorgestreept), energie-import (doen we nu ook al) en CCS (afvang van CO2).

Ten derde zal de behoefte aan mobiliteit toenemen. Nieuwe infrastructuur is volgens Denkwerk geen oplossing. Dus hier geen nieuwe ruimteclaims. (Wat asfalt betreft volg ik die conclusie, maar een extra metrolijn kan wat mij betreft geen kwaad.) De mobiliteit kan vooral veel slimmer, waardoor de capaciteit van de infrastructuur enorm kan worden uitgebreid. Onder andere wordt voorgesteld om banen op snelwegen vrij te maken voor een netwerk van snelbussen.

En dan hebben we het nog niet over de scherpe conclusie dat nationaal beleid voor alle oplossingen onmisbaar is. Je hebt een nationale overheid nodig die individuele gemeenten overruled die de noodzakelijk nieuwbouw aan de buurgemeente wil overlaten. Je hebt een nationale overheid nodig die richting geeft aan de energietransitie en die ervoor zorgt dat er geen energieparken worden aangelegd waar de woningnood het hoogste is. Je hebt een nationale overheid nodig die nadrukkelijk kiest voor een slimmere mobiliteit. En natuurlijk blijft er nog genoeg te doen op lokaal niveau. Zoals Denkwerk zegt: de centrale overheid gaat over het wat, de lokale overheden over het hoe. Het lijkt me een uitstekend adagium.

Natuurlijk, het plan is niet helemaal compleet. Ik mis de klimaatadaptatie (waar gaan we wonen als de zeespiegel omhoog gaat). Ik mis de vliegtuigen (uitbreiding luchthavens is niet nodig), ik mis de recreatie (niet in natuurgebieden), ik mis de bedrijventerreinen (stop de woeker). Maar dat doet niets af aan de zuivere, goede onderbouwde redeneringen die hier worden opgezet. En ja, politieke keuzes kunnen altijd worden bestreden. Maar hier worden in ieder geval keuzen gemaakt.

In dat opzicht ontkom je niet aan een vergelijking met de NOVI, die na jaren van poetsen en plakken inmiddels de fase van ‘concept’ heeft bereikt. Vergeleken bij deze heldere visie is de NOVI een warm bad van zachte modder, waarin niet één keuze wordt gemaakt en waarin vergeten wordt cijfers aan te dragen waarop eventuele keuzen kunnen worden gebaseerd. Ik weet het, dat is een scherp oordeel.  Maar het contrast tussen het vrijwilligerswerk van deze acht leuke lieden en de tekst van die honderden deskundige ambtenaren is gewoon te groot. Hopelijk draagt dit heerlijke rapportje ertoe bij dat het departement uit zijn verlamming wordt bevrijd.

‍