Het duurde even voordat ik de gelijkenis zag. Ik had me opgewonden over een stukje van Jacques Wallage over ‘burgerkracht’. Zoals ik me eerder had opgewonden over een nota van Ronald Plasterk over ‘doe-democratie’. Ik schreef voor Socialisme & Democratie een reactie [zie hier] Waarom zouden we moeten geloven dat de overdracht van taken van de overheid naar de burgers een panacee voor alle kwalen is? Het deed me denken aan het neo-liberale vertoog uit de jaren 80 en 90, toen we moesten kiezen voor de markt. Misschien zal deze vergelijking op het eerste gezicht verbazen. Maar de gelijkenis is frappant.

Voor de neo-liberalen was de overheid niet de oplossing, maar het probleem. En ja hoor: de markt kon het allemaal veel beter. Zo werd niet alleen heel veel is geprivatiseerd, maar werd ook op veel plaatsen het marktmechanisme ingevoerd: aanbod en vraag bepalen de prijs. Voor de neo-democraten is de politiek niet de oplossing, maar het probleem. En ja hoor: de burger kan het allemaal beter zelf doen. In beide gevallen wordt het nest van de representatieve democratie bevuild.

Maar waarom zouden we op voorhand kunnen zeggen dat de markt beter is dan de overheid. Of waarom weten Wallage en Plasterk op voorhand dat de burger beter is dan de politiek (de overheid). Volg even de redenering van WRR uit 2000: het politieke debat moet niet gaan om een ideologische keuze tussen overheid en markt maar om de vraag welke maatschappelijke belangen in het geding zijn. Wat willen we met elkaar bereiken? Willen we waterveiligheid, willen we bestaanszekerheid, willen we een solidaire gezondheidszorg? Willen we sociale cohesie, willen we voldoende brood, willen we duurzame energie? Laat, stelde de WRR, bij voorkeur de markt zelf die problemen oplossen. Maar als dat niet lukt heb je toch echt de overheid nodig. De markt zorgt uit zichzelf voor voldoende brood. Maar de markt zal door de overheid moeten worden gestuurd voordat duurzame energie de overhand heeft. Waarom zou je voor de markt kiezen, als de markt het alleen niet af kan? Waarom zou voor de overheid te kiezen, als de markt het zelf ook kan?

De discussie ‘overheid of burger’ is in de kern een even onzinnige discussie. Ook hier moeten we eerst vaststellen welke waarden we in de samenleving willen nastreven, welke maatschappelijke belangen moeten worden gediend. Hebben we groen gras nodig? Laat de buurt zijn eigen plantsoen gaan maaien en grijp in als ze ruzie gaan maken. Hebben we groen gas nodig, hoop dan dat de markt zijn werk doet, of stimuleer de ontwikkeling van groen gas door de maatschappelijke kosten van fossiele energie in rekening te brengen bij de producent. Ach, vult u maar aan. In veel gevallen kunnen de burgers het allemaal zelf wel. Maar in nog meer gevallen heb je echt een overheid nodig, als je erop staat dat bepaalde maatschappelijke belangen worden behartigd. En vooral sociaal-democraten zouden moeten weten dat veel van hun idealen niet zonder steun van de overheid kunnen worden verwezenlijkt.

‍