[De commissie van de PvdA die het verkiezingsprogramma moet schrijven, vroeg aan haar leden input. Ik schreef bijgaande tekst]

Hoe de PvdA een partij voor kosmopolieten werd

De Partij van de Arbeid was vroeger de partij van de intelligentsia én van de arbeiders. Joop den Uyl was geliefd onder studenten en in de Schilderwijk van Den Haag. Toen het minder ging met de partij spraken we over de ‘spagaat’ waarin de partij was terecht gekomen. Blijkbaar lukte dat verbinden van die bevolkingsgroepen niet meer zo goed. Maar in 2017 is de partij het contact met de traditionele achterban onder modaal kwijtgeraakt, en bleven slechts een aantal links-georiënteerde kosmopolitische kiezers over.

Dat is treurig, maar niet erg verrassend als we zien welke politiek de PvdA voorstaat ten aanzien van de grote ontwikkelingen die we meemaken: globalisering, migratie, klimaat en neo-liberalisme. Zo staat de PvdA positief tegenover internationalisering en globalisering. Zo wil de PvdA veel gastvrijheid uitstralen naar de buitenwereld, zo wil de PvdA de klimaatverandering bestrijden en zo heeft de PvdA het neo-liberalisme te lang omarmd.

Dat sprak kosmopolieten allemaal aan. De kosmopolieten zijn relatief veel in het buitenland, of op het buitenland georiënteerd. Ze volgen de Amerikaanse verkiezingen beter dan hun eigen verkiezingen en ze slaan geen jaar over voor het maken van een stedentrip. De kosmopolieten raken hun baan en hun woning niet kwijt aan migranten, eigenlijk komen ze ze nauwelijks tegen, tenzij het over ‘expats’ gaat, die om die reden dan ook niet ‘migrant’ worden genoemd. De kosmopolieten maken zich zorgen over het klimaat en hebben voldoende geld om zonnepanelen aan te schaffen; hun huizen zijn sowieso al beter geïsoleerd. De kosmopolieten zijn hoogopgeleid en weten de laagste zorgpremie in de wacht te slepen, niet zelden bij een verzekeringsmaatschappij die speciaal voor hen is opgericht. Ze beschikken al met al om de vaardigheden waar marktwerking om vraagt.

Wellicht klinkt het allemaal een beetje cynisch, maar zo is het niet bedoeld. Ik ben zelf ook een kosmopoliet die de Amerikaanse verkiezingen op de voet volgt en verzekerd is bij Promovendum. En ben nog links ook. Zo ‘links’ zelfs dat ik het een tijdje bij GroenLinks heb geprobeerd. Toch voelde ik me daar niet thuis, omdat hun denken over een duurzame wereld en over migratie helemaal losgezongen leek van de mensen die afhankelijk zijn van de politiek voor een zeker bestaan en voor gelijke kansen.

Hoe de PvdA de oude achterban verloor

Ik probeer slechts te duiden daarom de PvdA nog wel kosmopolitische kiezers trekt, maar het contact met die brede achterban beneden modaal totaal is kwijtgeraakt. En het argument dat de traditionele arbeider ook is verdwenen, doet hier geen opgeld. Want we zijn ook de mensen die van een uitkering moeten leven, ook de politiemannen, ook de verpleegkundigen, ook de lagere ambtenaren, ook de leerkrachten, ook de brandweerlieden, etc., etc., kwijtgeraakt. Om de simpele reden dat zij heel anders aankijken tegen globalisering, migranten, klimaat en neo-liberale politiek.

Zij worden persoonlijk niet veel beter van die globalisering. Velen van hen zijn er in de laatste decennia niet of nauwelijks in inkomen erop vooruitgegaan. En waar de wereldhandel bloeit neemt de druk op de banen aan de onderkant toe. Vaak resteert niet meer dan een flex-baan, zonder zekerheid. Of denk aan de bejaarden die pensioenen zien krimpen terwijl de internationale bedrijven zich met instemming van de regering schuldig maken aan belastingontduiking.

Zij worden persoonlijk niet veel beter van die migratie. Het gaat vaak om hun banen en om hun huizen. Het gaat ook om hun belastingcenten waaruit uitkeringen voor migranten moeten worden betaald. Het gaat om de sfeer in hun straat. Zij voelen zich vervreemd, ook als hun Zwarte Piet niet meer zwart mag zijn. Aan hen zijn veel zekerheden ontnomen.

Zij worden persoonlijk niet veel beter van die klimaatverandering. Als je een laag inkomen hebt maak je je eerder zorgen over de hogere energielasten en over de hogere huren omdat je woning energieneutraal wordt gemaakt, dan over die 1,5 graad opwarming waarmee je kleinkinderen te maken krijgen.

Zij worden persoonlijk niet veel beter van al die marktwerking. Zij missen vaak de bureaucratische vaardigheden, ze kennen het woord niet eens. Zij missen vaak de handigheid om er net beter uit te komen. Ze zien wel dat de woningcorporaties zijn uitgekleed en te weinig geld hebben om hun wijken op te knappen. Ze zien dat het onderwijs langzaam is uitgekleed en dat de kansenongelijkheid in het onderwijs weer snel toeneemt. En als ze in het onderwijs werken, of in de zorg, zien ze alle eindeloze bureaucratie die het gevolg is van die marktwerking.

De PvdA moet echte zekerheden bieden

Ik begrijp dus wel waarom al die mensen geen PvdA meer stemmen. Maar dat is heel treurig. Want de vraag is natuurlijk niet primair hoe we die kiezers weer kunnen terugwinnen voor de PvdA.

De vraag is hoe de PvdA alle mensen die dat nodig hebben, zekerheid kan verschaffen en gelijke kansen in deze samenleving.

Het nieuwe verkiezingsprogramma zal daarom vooral zekerheid en kansen moeten bieden aan al die grote groepen beneden modaal die steeds minder zekerheid en steeds minder kansen hebben. En misschien halen we deze kiezers daarmee ook weer terug bij onze partij. Als bij-effect.

Hoe bieden we meer zekerheid, hoe geven we meer kansen? De PvdA heeft op dit gebied een lange traditie. Maar die traditie stond wel altijd in het teken van ‘verheffen’. Wij meenden van afstand te kunnen bepalen wat ‘goed’ voor mensen was. Terwijl ‘zekerheid’ een heel subjectief begrip is, en ook het ‘waartoe’ bij gelijke kansen door de betrokkene zelf zal moeten worden ingevuld. Het aloude verheffen is niet meer van deze tijd. Zekerheid en kansen elitair invullen, gaat voorbij aan de werkelijke behoeften van mensen. Dat betekent dat de PvdA zich moet verstaan met de behoefte aan zekerheid zoals die bij velen beneden modaal zelf wordt gevoeld.

Dus de vraag moet zijn: wat betekent globalisering voor hen, voor hun zekerheid, hun kansen. Wat betekenen migranten voor hen, voor hun zekerheid, hun kansen. Wat betekent klimaatverandering voor hen, voor hun zekerheid, hun kansen. Wat betekent marktwerking voor hen, voor hun zekerheid, hun kansen. De PvdA moet ervoor zijn om iedereen de zekerheid te bieden die hij of zij wenst en iedereen de kans te geven om zich op zijn of haar eigen manier te ontplooien.

Daarvoor is het niet nodig om de deuren langs te gaan met rozen.

Het is algemeen bekend dat het nodig is om globalisering anders te beoordelen, als we willen tegengaan dat de ongelijkheid in de samenleving kleiner wordt, dat mensen niet meer worden gedwongen met flex-baantjes amper overeind te blijven, als we internationale bedrijven willen dwingen om fatsoenlijk belasting te betalen.

Het is algemeen bekend dat we anders tegen migratie aan moeten kijken, als we willen dat mensen niet vervreemd raken van hun eigen omgeving. Niet dat we de grenzen moeten sluiten, omdat migratie ook veel meerwaarde heeft. Wel dat we de instroom meer gaan zien in het licht van de eigen behoeften en dat we er niet voor terugschrikken om te melden dat hier de Nederlandse normen en waarden leidend zijn. Hoezeer andere normen en waarden daarin gaandeweg ook een plek zullen vinden. En het hoort nu al bij de Nederlandse normen en waarden om geen onderscheid te maken tussen mensen, ook niet tussen Nederlanders met of zonder migratie-achtergrond.

Het is algemeen bekend dat het klimaat er bedroevend voor staat en dat de mens daarvoor verantwoordelijk is. Maar het is ook algemeen bekend dat de noodzakelijke energietransitie naast grote voordelen persoonlijk ook grote nadelen kan hebben. Het is van groot belang om winst en verlies hier eerlijk te verdelen.

Het is algemeen bekend dat de marktwerking uit het neo-liberale tijdperk op veel plaatsen te ver is doorgeschoten. En dat publieke belangen vanaf het begin onderbelicht zijn gebleven. We hoeven niet per definitie onze blik te richten naar de overheid. Maar als publieke belangen in de sfeer van de markt onvoldoende worden geborgd, is nationalisering een goede zaak. En het zijn vaak de mensen met de minste zekerheden en de minste kansen die het meeste gebaat zijn bij publieke voorzieningen in publieke handen.

Is dit nog des PvdA? Ja, dit is juist PvdA. Want ik ben voor globalisering, ik ben voor migratie, ik ben voor het tegengaan van klimaatverandering, ik ben voor een zo groot mogelijke persoonlijke vrijheid. Maar dit allemaal onder de voorwaarde dat het niet allemaal ten koste gaat van de mensen die al het minst zeker zijn van hun bestaan en die al de minste kansen hebben. De PvdA is altijd de partij van de vooruitgang geweest, maar dan wel van de hele samenleving.

‍