Gala Veldhoen en Jeroen Recourt, lid van de Eerste Kamer voor respectievelijk GroenLinks en PvdA zijn bezorgd. Je ziet het meteen aan de manshoge foto bij hun interview in de NRC van gisteren. Hun zorg betreft de rechtsstaat. Vooral de regering laat zich weinig aan de rechtsstaat gelegen liggen. Terwijl ministers toch niet alleen hun politieke agenda moeten volgen, maar ‘ook de rechtsstaat [moeten] verdedigen’.

Ik ben me dagelijks bewust hoe belangrijk de rechtsstaat is voor het land waarin we leven. Bij ons is het gezag van de overheid gebaseerd op het recht. Alleen wetten geven de overheid het recht tot ingrijpen. Daarbij biedt de rechtsstaat rechtszekerheid aan alle burgers. Ook dat het om alle burgers gaat, die rechtsgelijkheid voor alle burgers, is een centrale gedachte van de rechtsstaat. We worden niet meer geregeerd door monarchen, die zich macht verwierven met wapengekletter of die zich beriepen op een opdracht die ze bij geboorte hadden gekregen. Het is dus goed dat Veldhoen en Recourt aandacht blijven vragen voor de rechtsstaat.

Toch wringt dat interview. Het wordt nergens duidelijk waarom de rechtsstaat werkelijk in gevaar is. Mij wordt ook nergens duidelijk waarom de rechtsstaat schijnbaar per definitie buiten de orde van het politieke debat moet worden geplaatst.

Onmiskenbaar hebben Veldhoen en Recourt veel te klagen. En het zij gezegd: daartoe hebben ze goede redenen. Adviezen aan de regering worden vaak terzijde gelegd zonder dat er inhoudelijk op wordt ingegaan (verkeerd). De wetgever besteedt veel te weinig aandacht aan de uitvoering van het beleid (verkeerd). De Omgevingswet wordt ingevoerd voordat de bijbehorende digitale infrastructuur op orde is (verkeerd). Het strafmaximum voor doodslag gaat omhoog zonder dat de samenleving en ‘het veld’ erom hebben gevraagd (verkeerd?). Daders van zware misdrijven komen niet meer automatisch vervroegd vrij op het moment dat zij tweederdedeel van hun gevangenisstraf hebben uitgezeten (verkeerd?). In de wet over de dubbele achternamen is niet geregeld wiens naam het kind krijgt als er niks geregeld is (verkeerd).

Maar is in al deze gevallen de rechtsstaat in het geding? Het lijkt me niet. Ik lees allemaal herkenbare problemen van de overheid, vooral door een juridische bril bezien. Maar niet alles wat juristen zien, betreft meteen de rechtsstaat. En ook als het gaat om de rechtsbescherming is toch niet meteen de rechtsstaat in het geding als de regering ervoor kiest om een onsje minder rechtsbescherming te bieden dan voorheen het geval was? Ik geef toe: het is een mooi frame voor het politieke debat om met een zorgelijk gezicht te zeggen dat de rechtsstaat in het geding is, maar daarmee is dat laatste nog niet bewezen.

Maar hier wordt niet alleen politiek bedreven door te schermen met de rechtsstaat. Hier wordt ook nog eens de indruk gewekt dat je altijd gelijk hebt omdat de rechtsstaat niet ter discussie mag staan. De rechtsstaat moet boven het politieke debat verheven zijn. Let op de woordkeuze: de rechtsstaat is een ‘overstijgend collectief belang’. ‘De rechtsstaat dat álle burgers beschermt tegen de macht van de staat.’ En als klap op de vuurpeil staat er: ‘Hun zorgen (de zorgen van Veldhoen en Recourt) zijn niet politiek ingestoken.’

Blijkbaar mag je overal over discussiëren in de politiek maar niet over de rechtsstaat. Dat is natuurlijk onzin, het verlamt ook het debat. Dat we een rechtsstaat hebben komt omdat we een rechtsstaat willen hebben. Dat is een ongelofelijk wijze politieke keuze van onze voorvaderen geweest, die we politiek nog steeds enorm moeten ondersteunen. Maar het blijft een keuze. De rechtsstaat staat niet boven de wet.

Dat geldt te meer daar de rechtsstaat als zodanig niet bestaat en ook niet in één wet is gedefinieerd en vastgelegd. Natuurlijk de Grondwet biedt een mooi kader. Maar over de rechtsstaat in al zijn verschijningsvormen bestaat altijd discussie. De rechtsstaat is volgens Veldhoen en Recourt ‘de rechtsbescherming op orde hebben’. Maar het is toch een politieke keuze of je eenmaal of tweemaal in beroep mag gaan. Het is zelfs een politieke keuze dat je überhaupt in beroep mag gaan.

Uiteindelijk zakt het hele interview aan het einde dan ook door zijn hoeven. De interviewer wijst er met enig genoegen op dat GroenLinks (tegen) en PvdA (voor) in de Eerste Kamer afwijkend hebben gestemd over de Wet Straffen en beschermen, de wet op basis waarvan daders van zware misdrijven niet meer vervroegd mogen vrijkomen. Je vraagt je toch af hoe dat kan als over de rechtsstaat geen onderwerp van politiek debat zou mogen zijn.

[Abonneer je op mijn blogs, als je op de hoogte wilt worden gehouden: zie mijn homepage.]

‍