Wat een prachtig eerbetoon aan Max van der Stoel, die biografie van Anet Bleich.  Zorgvuldig, goed gedocumenteerd, evenwichtig en goed geschreven. Ik heb het niet alleen met veel plezier gelezen; het heeft mijn bewondering voor Van der Stoel ook doen toenemen. Een staatsman, van on-nederlandse allure.

Waren we ons dat in die tijd echt bewust? Hoeveel Van der Stoel in de wereld heeft betekend voor de democratie en voor minderheden. Voor de mensenrechten. Dat Van der Stoel als een held in Griekenland is onthaald. Dat er een straat naar hem zijn vernoemd in Tsjechië? Waarom hebben we hem nooit op die manier in Nederland geëerd? Omdat wij niet van politieke helden houden? Of hebben we echt nooit goed beseft hoever hij uitstak boven de rest?

Misschien is nog wel pijnlijker dat Van der Stoel, achteraf gezien, vaak heel erg gelijk heeft gehad. Misschien was hij soms wat te aarzelend, maar in de internationale diplomatie gaat zorgvuldigheid boven haast. Misschien was hij soms iets te Atlantisch, maar dat kwam ook omdat zijn afkeur van dictaturen zowel voor rechtse als voor linkse dictaturen gold. Hoe juist, zouden we nu zeggen.

Veel van zijn inzichten blijken achteraf in ieder geval veel houdbaarder dan de gemakkelijke standpunten die veel van zijn ‘linkse’ tegenstanders innamen. Erkenning van de DDR. Uittreden uit de NATO. Kernwapens de wereld uit, te beginnen uit Nederland. En omdat Van der Stoel daarover allemaal veel genuanceerder en wijzer dacht, noemde kamerlid Relus ter Beek hem bot ‘kleurloos’. En dat hebben we eigenlijk met zijn allen gewoon laten gebeuren.

Nu zouden we zeggen dat Van der Stoel een heldere, herkenbare visie had. En dat niet alleen. Het is verrukkelijk om in Bleich’s biografie te lezen hoezeer Van der Stoel het politieke handwerk verstond. Misschien is dat op het internationale toneel nog wel veel belangrijker dan in Den Haag. Hier kan nog wel eens geblunderd worden, daar wordt elk klein foutje afgestraft. Van der Stoel was een meester in het politieke handwerk, en werd daarbij bepaald niet altijd door zijn conservatieve departement gesteund. Ja, ook daar verstonden ze het handwerk, maar soms wel tegen de orders van de eigen minister in.

In 1981 was het verrassend dat Van der Stoel (nog even) terugkwam als minister van Buitenlandse Zaken. Dat was in feite te danken aan één man: Joop den Uyl, zijn oude makker van de WBS uit de jaren 50. En natuurlijk zijn politiek leider en de premier in zijn vorige kabinet. In de PvdA genoot Van der Stoel weinig steun. Pijnlijk, pijnlijk. Het was de tijd dat PvdA-voorzitter Ien van den Heuvel met (VARA-man en lid van het partijbestuur van de PvdA) Jan Nagel naar Oost-Berlijn gingen, waar Nagel de historische woorden sprak dat de Berlijnse Muur “historisch gezien juist was”. Tenenkrommend. Ook toen al. Maar toch. Bij velen bestond in die tijd werkelijk het idee dat die Van der Stoel te conservatief was, niet geschikt was voor Buitenlandse Zaken. Wat is Van der Stoel in die tijd miskend. En wat is het rechtvaardig dat hij nu met deze prachtige biografie wordt geëerd.

Dankjewel, Anet Bleich!

‍