De oorlog in Israël en Gaza is zo heftig dat je bijna de neiging hebt om weg te kijken, om het nieuws niet meer te willen volgen. Om vooral geen beelden te willen zien. Maar als iedereen wegkijkt wordt de wereld er nooit beter op.

Ik geef graag toe dat ik die neiging om weg te kijken heel goed herken. Dat wil ik dus niet. Maar hoe moet ik dan kijken? Wat vind ik ervan?

Mensen zijn voor Israël, mensen zijn voor de Palestijnen, ik heb geen zin om partij te kiezen, het is geen voetbalwedstrijd. Israël is niet mijn club, Hamas is niet mijn club.

Dat neemt niet weg dat ook ik voorkeuren heb. Met het gevaar dat ik afkeurenswaardig gedrag bij de één wel door de vingers zie en bij de ander niet.

Cultureel voel ik me meer verwant met Israël, zeker nadat ik tweemaal het land heb bezocht omdat vrienden daar woonden. Ik was onder de indruk van het moderne Israël met al zijn moderne architectuur. Ik was onder de indruk van een land dat zo centraal staat in het Jodendom, het Christendom en in de Islam.

Ik weet het: het moderne, met name sociaal-democratische Israël is (deels) vervangen door een conservatief en orthodox Israël met een wankele democratie en (soms) corrupte bestuurders. Een land vooral dat wordt gekenmerkt door apartheid.

Maar sympathie voor, of antipathie tegen een land mag nooit beslissend zijn. Uiteindelijk het gaat in zo’n conflict altijd om de vraag: welk gedrag is aanvaardbaar, welk gedrag is dat niet? In het laatste geval past slechts afkeuring. Van degenen die zich aan het gedrag hebben schuldig gemaakt of van degenen die daartoe hebben aangezet.

Welk gedrag is niet aanvaardbaar? Mijn antwoord: als mensen de kans wordt ontnomen op een waardig leven. Mensen kunnen niet waardig leven als ze worden gediscrimineerd of als ze van huis en haard worden verjaagd.

Het doden van mensen is ultieme manier van het ontnemen van een waardig leven aan mensen. En dat gedrag is voor mij nooit aanvaardbaar.

Sommigen maken daarbij een onderscheid tussen het doden van onschuldige burgers en het doden van soldaten, alsof die laatsten altijd geheel zelf schuldig zijn aan het geweld waarin ze verzeild zijn geraakt. Alsof ook soldaten geen partners hebben, geen kinderen hebben, geen vrienden hebben. Alsof soldaten geen recht zouden hebben op een waardig leven. Het doden van mensen keur ik in alle gevallen af.

Natuurlijk zijn er gradaties. Het vermoorden van baby’s voor de ogen van hun ouders, grijpt je meer naar de keel dan het zoveelste verhaal over duizenden Russische soldaten die omkomen in een onbegrijpelijke oorlog. Maar uiteindelijk is er nergens een rechtvaardiging voor het doden van mensen. Voor het ontnemen van het leven aan mensen.

Maar als het goede nu overwint ten koste van het leven van mensen? Denk aan dat ultieme moment van 6 juni 1944 toen de nederlaag van Hitler zich eindelijk aandiende. Maar toch: wat goed is, is een politieke vraag. En iedereen heeft er recht op die vraag anders te beantwoorden. Het ‘goede’ is dus nooit absoluut, en geeft dus nooit absolute antwoorden.

Maar als het dan om de vrijheid gaat om waardig te leven? Zijn doden dan niet te rechtvaardigen? Is een overwinning op het kwaad dan echt niet toe te juichen? Die moeilijke vraag pareer ik met een wedervraag: waarom zou ik het recht hebben om de vrijheid van de één tegenover de dood van de ander af te wegen?

Je hoeft niet alleen gedrag goed of af te keuren. Je kan een oorlog ook analyseren, je kan mechanismen laten zien. Je kan de context schetsen waarin geweld is ontstaan. Maar ook dan scheer je langs een normatief oordeel. Want ook een context is voor mij geen rechtvaardiging van geweld. Geweld begrijpen, is nog niet het goedkeuren van geweld.

Zowel een normatief oordeel als een analyse vraagt om betrouwbare informatie. Als we één ding zeker weten is het dat in tijden van oorlog heel moeilijk is om goed in te schatten wat er werkelijk aan de hand is. Dat vraagt dus altijd om terughoudendheid: bij het oordelen en bij het analyseren.

[Abonneer je via de homepage op mijn blogs, als je op de hoogte wilt worden gehouden.]

‍