Er zijn veel beelden van de overheid. En heel veel valse. Ik schreef onlangs een blog over burgerparticipatie. En dan raak je al gauw in gesprek met mensen die menen dat burgerparticipatie een vorm van bewuste misleiding is. Dat de overheid dit soort dingen alleen maar organiseert om ons burgers het gevoel te geven dat er naar ons wordt geluisterd. Dat er een grote strategie zit achter het betrekken van burgers bij beleid. Een vleugje populisme is ons allen niet vreemd. Het volk tegen het establishment, de burger tegen de overheid. Zij daar in Den Haag.

Ik kom veel in Den Haag. Ik heb er gewerkt, ik heb er geadviseerd. Ik kom ook vaak bij gemeenten. Ik geef nog veel les aan beleidsmakers, in Den Haag, in de steden. En ik kan veel van ze zeggen, maar de meesten zijn alleen maar ontzettend aardig. En denken juist niet strategisch. En al helemaal niet vals. En misschien is dit wel hun grootste probleem.

Voorbeeld 1: het beleid om de bestaande bebouwing energiezuiniger te maken. Dit beleid staat geheel in het teken van het ‘verleiden' van huiseigenaren. Alsof elke eigenaar maar één belang heeft: het klimaat! Aardige ambtenaren verleiden aardigen huiseigenaren om voor veel geld zijn energieverbruik terug te dringen. Het probleem alleen is dat veel huiseigenaren heel andere belangen hebben. En misschien helemaal niet zo aardig zijn.

Voorbeeld 2: een masterclass op een departement onder mijn leiding over het terugdringen van fijn stof. De aardige ambtenaren wilden de steden gaan helpen. Die hadden vast hulp nodig, omdat er nog steeds zoveel fijn stof was in de steden. Vanuit de lieve gedachte dat die gemeenten maar één belang hadden: minder fijn stof. Aardige ambtenaren gingen andere aardige ambtenaren helpen. Toevallig woonde ik in de tijd bij één van de meest vervuilde straten van Nederland. Er was een groot belang om die straat open en vies te houden: de bereikbaarheid van de stad. Een legitiem belang lijkt me. Nee, niet aardig.

Voorbeeld 3: een masterclass onder mijn leiding rondom het project ‘Nu al eenvoudig beter’. Het was eigenlijk een deelproject van het project ‘Eenvoudig beter’. ;) Dit laatste project wil alles eenvoudig en beter maken door  alle regelgeving rondom de fysieke omgeving te bundelen in één simpele wet. Omdat het project zelf blijkbaar minder eenvoudig was en nogal uitliep, was het deelproject ‘Nu al eenvoudig beter’ opgestart: het rijk ging gemeenten helpen om al op voorhand te gaan werken volgens de principes van ‘Eenvoudig beter’. Alsof die gemeenten niet konden wachten op die nieuwe wet. En alsof alles beter wordt als je minder regels stelt en minder rechtsbescherming biedt. En alsof niemand daar tegen kan zijn.

Voorbeeld 4: er was eens een minister die 40 achterstandsbuurten aanwees tot prachtwijken of krachtwijken. In acht jaar tijd moesten deze wijken op allerlei indicatoren als welvaart en opleiding op het stedelijke of zelfs landelijke gemiddelde worden gebracht. Deze gedachte was zo onnozel, dat hij niet strategisch was, maar gewoon aardig.

Al met al valt het te vrezen  dat je het handelen van de overheid veel beter kan begrijpen door uit te gaan van een aardige ambtenaar vol goede bedoelingen dan van een valse ambtenaar met allerlei achterbakse strategieën. Ik vrees inderdaad dat al die mooie woorden over burgerparticipatie en doe-democratie (sic) voortkomen uit een lief geloof dat de samenleving beter af is als burgers het allemaal zelf gaan beslissen.

En ik wil nog wel een stap verder gaan. Veel beleid mislukt omdat het voortkomt uit goedbedoelde pogingen om deze samenleving nog mooier te maken. En omdat een realistische kijken op macht en belangen in de samenleving ontbreekt. Te veel ambtenaren komen uit dezelfde lieve kleine wereld en bevestigen elkaar in hun goede bedoelingen. De wereld van de goede bedoelingen. Ik zou willen dat veel ambtenaren valser waren, wantrouwender waren over de bedoelingen van de ander, strategischer dachten en meer benul hadden van politieke rationaliteit.

‍