Op korte termijn komt een vaccin beschikbaar tegen COVID-19. Omdat we niet allemaal tegelijkertijd kunnen worden gevaccineerd, moet een prioriteit worden vastgesteld: wie krijgt als eerste een vaccin en wie daarna? Het kabinet heeft de Gezondheidsraad om advies gevraagd. De Gezondheidsraad heeft de afgelopen geadviseerd om bij het vaccineren voorrang te geven aan “het verminderen van (ernstige) ziekte en sterfte ten gevolge van COVID-19”. Dat is geen onlogisch advies, maar het advies wordt nergens gemotiveerd.

De Gezondheidsraad onderkent drie mogelijke strategieën (of een combinatie van deze drie):

1. Verminderen van (ernstige) ziekte en sterfte ten gevolge van COVID-19: bij het vaccineren moet voorrang worden verleend aan kwetsbare mensen, aan ouderen en met name aan ouderen met onderliggend lijden. Ook zouden zorgmedewerkers voorrang kunnen krijgen.
2. Terugdringing van de verspreiding van het virus: groepen die het meeste bijdragen aan de verspreiding van het virus komen als eerste in aanmerking voor vaccinatie.
3. Voorkomen van maatschappelijke ontwrichting (waarborgen van continuïteit in de zorg, maar ook van veiligheid, onderwijs en openbaar bestuur): bij vaccinatie wordt voorrang gegeven aan mensen die werken in zorg en in andere vitale beroepen.

De Gezondheidsraad meldt dat een keuze afhankelijk is van nog ontbrekende wetenschappelijke gegevens (misschien beschermt het vaccin bepaalde bevolkingsgroepen beter dan andere) en van “normatieve overwegingen”. Vervolgens kiest de Gezondheidsraad zonder enige nadere duiding van die “normatieve overwegingen” voor strategie 1.

Laat ik eerst vaststellen dat er (minimaal) twee strategieën ontbreken. Zo is de derde strategie wel erg summier verwoord. COVID-19 zorgt niet alleen voor ontwrichting van vitale maatschappelijke sectoren, COVID-19 zorgt ook voor heel veel maatschappelijke kosten: economische krimp, werkloosheid, schoolachterstanden, verschraling van cultureel en sociaal leven, etc., etc. Deze maatschappelijke kosten kan je afwegen tegen maatschappelijke kosten ten gevolge van sterfte en ernstige ziekte. Bij maatschappelijke kosten- en batenanalyses wordt de waarde van een levensjaar vaak ingeschat op € 80.000. De volgorde van het vaccineren zouden we dus ook kunnen richten op het optimaal terugdringen van de maatschappelijke kosten die met COVID-19 zijn verbonden. Het zou me niet verbazen dat je met het vaccineren van al het onderwijzend personeel de maatschappelijke kosten van COVID-19 verder terugdringt dan met het vaccineren van alle bewoners van alle verpleegtehuizen.

De vierde strategie is erg economisch gedacht, bijna cynisch. Er is natuurlijk ook een strategie denkbaar die daar bijna haaks op staat: een strategie gericht op barmhartigheid. We zouden ook eerst kunnen denken aan de mensen die het toch al moeilijk hebben (en daarom ook vaak kwetsbaar zijn). Dus eerst vaccineren in Amsterdam-West, Rotterdam-Zuid en in de verpleeghuizen, om enkele voorbeelden te noemen.

Ik onderken dus nog twee andere strategieën:

4. Optimaal terugdringen van maatschappelijke kosten van COVID-19.
5. Barmhartigheid.

Ik noem die laatste strategie niet zonder reden. Het maakt extra duidelijk dat de keuze voor een strategie een politieke, normatieve keuze is. Die keuze heeft niets met wetenschap te maken. Je moet de Gezondheidsraad (een club van vooraanstaande wetenschappers) dan ook niet vragen wat je moet doen, maar alleen: wat je zou kunnen doen.

Maar de Gezondheidsraad had ook zelf kunnen zeggen dat het niet aan de wetenschap maar aan de politiek is om tussen de verschillende strategieën te kiezen. De Raad had ook zelf kunnen zeggen dat de wetenschap nooit zegt welke normatieve keuze beter is.

Je kan het ook positief zijn: eigenlijk is het verheugend dat de Gezondheidsraad zijn keuze voor de eerste strategie nergens heeft gemotiveerd. Blijkbaar wist men zelf ook wel dat het hier niet om een wetenschappelijke maar om een politieke keuze ging. Maar vreemd is het wel om een ongemotiveerd advies uit te brengen aan de regering.

Zie ook: De mystiek van het R-getal.

‍