In 2015 kreeg Hubert Smeets het verzoek om een biografie over Hans van Mierlo te schrijven. Met inzage in zijn privé-archief. Smeets rondde in 2020 zijn werk af. Hubert Smeets kan goed schrijven. Als journalist schrijft hij ook erg leesbaar. En het werd een kloek boek. Toch roept die omvang meteen vragen op. Noopt het beschrijven van het politieke leven van Van Mierlo werkelijk 600 pagina’s?

Natuurlijk, Van Mierlo heeft tussen 1967 en 1998 een opvallende rol gespeeld in de Nederlandse politiek. Maar moeten je ook die 30 jaar Nederlandse politiek uitgebreid beschrijven, om aan Van Mierlo recht te doen? Dat is toch al veel vaker gebeurd. Daardoor krijgt het beschrijven van de context van het politieke leven van Van Mierlo iets overbodigs. Dan resteren er twee vragen. Ten eerste: hoeveel nieuws komen we over Van Mierlo zelf te weten? Ten tweede, en in het verlengde daarvan: doemt uit het boek een politicus op die zo’n dik boek rechtvaardigt?

Ik realiseer me dat het antwoord op beide vragen wordt gekleurd door het beeld dat je al van de politicus Van Mierlo had. Mensen die hun hele leven met Van Mierlo hebben gedweept, beleven wellicht veel plezier aan het lezen van het boek. Persoonlijk heb ik me nooit in het kamp van de dwepers opgehouden. Eigenlijk raakte Van Mierlo mij nooit echt, als ik hem al begreep. Voor mij stonden ook anderen meer symbool voor de jaren 60 dan deze tikje elitaire Brabantse regentenzoon. Als refo uit Drenthe kon ik me ook moeilijk verplaatsen in deze katholiek die bij de Jezuïeten was opgegroeid. Ik zag zijn progressiviteit maar ik miste de oprechte aandacht voor de mensen die het zoveel minder hebben. (Een verwijt dat je D66 ook als partij nog steeds kan maken.) Ik zag een politiek dier die ervan genoot om congressen toe te spreken, ijdelheid was hem niet vreemd. Ik zag ook een onzekere man die snel gekwetst was in de politieke strijd, binnen en buiten zijn partij.

Verandert mijn beeld van “Hafmo” zoals Van Mierlo in die beginjaren werd genoemd, door het gedegen boek van Hubert Smeets? Nee. Smeets noemt Van Mierlo filosofisch, visionair, charismatisch, en idealistisch. Maar is iemand die overal een paradox ziet en vaak twijfelt meteen een filosoof, of alleen maar sympathiek? Is iemand die die paar kroonjuwelen van D66 heeft verwoord meteen visionair? Of is Van Mierlo juist een voorbeeld van de inhoudelijke leegte van de ‘revolte’ van de jaren 60? Is iemand die “De grenzen aan de groei” onderschreef meteen idealistisch?

Eigenlijk blijft vooral dat charisma over. Die stem, die ogen, ja ook dat succes bij vrouwen. Ik kan me voorstellen dat Van Mierlo voor veel mensen charismatisch is geweest. Maar het is wel een ongrijpbaar charisma. Want wat heeft Van Mierlo feitelijk eigenlijk nagelaten? Het is de verdienste van Smeets dat hij eindeloos heeft gespeurd naar de successen van Van Mierlo in de Nederlandse politiek. En er eigenlijk maar weinig heeft gevonden.

Ja, Van Mierlo was de eerste lijsttrekker van D’66. Hij won meteen 7 zetels, voor die tijd een ongelooflijk succes. Maar bij de volgende verkiezingen kon hij D66 nog net dat kabinet-Den Uyl binnenloodsen, voordat hij door zijn eigen partij werd afgeserveerd. In de jaren 80 kwam hij terug toen de partij op sterven na dood was. Hij wist weer grote winst te boeken bij de volgende verkiezingen. Hij was de man die wellicht in zijn eentje de paarse coalitie er door wist te drukken. Maar velen vragen zich tegenwoordig af of je daar nog trots op mag zijn. Na Paars kwam het CDA weer even gemakkelijk aan de macht. Bovendien kreeg het populisme door het pragmatische Paars een belangrijke ruggesteun. Zelf werd Van Mierlo een tamelijk kleurloze minister van Buitenlandse Zaken. En daarna kon hij weer vertrekken. Ten slotte: de Progressieve Volkspartij waarvoor Van Mierlo lang heeft geijverd, is er nooit gekomen.

Van Mierlo was vooral: charisma. Hij heeft met dat charisma vier verkiezingen gewonnen en één verkiezing verloren. Maar uiteindelijk heeft hij heel weinig nagelaten. Daarmee is ook meteen een antwoord gegeven op die tweede vraag. Rechtvaardigt de politicus Van Mierlo zo’n dikke biografie? Voor mensen die vielen voor zijn charisma kan de biografie ongetwijfeld niet dik genoeg zijn. Maar voor mensen die de man niet bewust hebben meegemaakt, doet zo’n dikke biografie over een politicus die eigenlijk niets heeft nagelaten, wel een beetje onwezenlijk aan. En dat gevoel zal de komende decennia alleen maar erger worden.

‍