Het gaat goed met de corona-cijfers. Het aantal besmettingen neemt snel af. De bezetting van de ziekenhuizen en van de IC’s loopt snelt terug. Maar waar ligt dat aan?

In het verre verleden heb ik me in de bestuurskunde wel eens met effectiviteit-onderzoek beziggehouden. Het was verschrikkelijk. Als je al kon vaststellen dat doelen waren bereikt, dan was bijna nooit te bewijzen dat dat kwam door het gevoerde beleid. En als het doel niet was bereikt, was er altijd wel een slimme beleidsmaker die riep dat de situatie zonder beleid nog veel slechter was geweest. Het fundamentele probleem bleef: die nare causaliteit laat zich zo moeilijk bewijzen.

Dus: wat veroorzaakt de snel dalende corona-cijfers? Er zijn drie opties. De maatregelen, de vaccins of de lente. Of toch iets anders?

Hoe zouden we de effectiviteit van de maatregelen kunnen vaststellen? Je kan synchronisch kijken of diachronisch kijken. In het eerste geval vergelijk je landen met elkaar die voor een verschillende aanpak hebben gekozen. Helaas hebben alle overheden bijna overal dezelfde maatregelen hebben genomen (lockdown in gradaties). Je kan dus moeilijk vaststellen wat er zou zijn gebeurd als men andere maatregelen had genomen (of helemaal geen maatregelen had genomen). En als er wel verschillen in maatregelen zijn, zijn de culturele verschillen tussen de landen vaak zo groot, dat er nog geen uitspraak over de effectiviteit van de maatregel zelf kan worden gedaan.

Resteert de diachronische benadering: kunnen we bijvoorbeeld in Nederland vaststellen dat de maatregelen na verloop van tijd effect hadden? In 2020 was dat effect zeer zichtbaar. We gingen een paar maanden in een intelligente lockdown en de besmettingscijfers liepen snel terug. Maar dezelfde en strengere maatregelen in het najaar van 2020 en in de winter van 2021 bleken nauwelijks effect te hebben. Waarom was het verloop vorig jaar zo anders dan dit jaar? Ik heb vier mogelijke verklaringen.

Ten eerste: in het voorjaar van 2020 hielden we ons allemaal aan de maatregelen en dat is daarna snel anders geworden. Zou dat verklaren waarom de eerste golf na een paar maanden weer over was en dat we na september 2020 eindeloos zijn blijven doormodderen? Je kan ook zeggen: uit angst waren we in het voorjaar van 2020 allemaal heel voorzichtig en die angst is daarna geleidelijk verdwenen. Dan zien we dus een effect van angst en niet van maatregelen.

Ten tweede: in de tweede en derde golf staken nieuwe varianten de kop op. Zo zou de Britse variant veel besmettelijker zijn. Maar later hoorden we daar nog maar weinig van. Maar het kan ook goed zijn dat de Britse variant veel ernstiger had huisgehouden als de maatregelen niet zo krachtig waren geweest. Daar herkennen we de beleidsmaker die beweert dat het effect van zijn maatregelen dan wel niet zichtbaar is, maar dat het zonder hem allemaal nog veel erger was geweest. Zeker in dit geval valt dat niet te bewijzen.

Ten derde: het is de lente die het virus overwint. Zoals het griepvirus in zomerslaap gaat, zo zou ook het coronavirus tegen de zomer uitdoven. Dat betekent dat niet de maatregelen voor de dalende cijfers hebben gezorgd, maar het warmere weer (hoewel daarvan veel dagen veel minder te merken is dan vorig jaar). Toch kunnen de maatregelen er in de winter wel voor hebben gezorgd dat de pandemie niet geheel uit de hand is gelopen.

Ten vierde: het vaccin. Toen sommige landen al veel verder waren met vaccineren was een vergelijking tussen landen wel heel zinvol. En zo zagen we dat in Engeland de besmettingen al snel afnamen terwijl we hier nog sprake was van een toename. Omdat de maatregelen in beide landen even streng waren, kon er maar één reden zijn: dat in Engeland al veel meer mensen waren gevaccineerd dan hier. De snelle afname van het aantal besmettingen dat we in de laatste weken in Nederland zien, zagen ze in Engeland een maandje eerder.

Wat is nu effectief tegen het coronavirus? Ten eerste het vaccin. Ten tweede de lente. Ten derde wellicht een angstige bevolking. En voor de rest: zonder maatregelen was het misschien nog erger was geweest. Maar de causaliteit lijkt me moeilijk bewijsbaar.

‍