Wie wil weten waarom we een overheid hebben, moet vooral eens in Oosterwold in Almere gaan kijken. Het is een prachtig project, maar ook een heel groot experiment. Hoe zou het zijn als een woonwijk niet wordt ontwikkeld door projectontwikkelaars of door een corporatie, maar gewoon door de bewoners? Alles organisch, en nauwelijks regels. Dan kan iedereen zijn droomhuis bouwen. Dat was het plan van de gemeente Almere. Er was ook nog één groot voordeel: de grond was eigendom van de overheid. Dus het kon!

De gemeente stelde wel een enkele eis. Het moest een groene wijk worden. De nieuwe eigenaar mocht slechts éénachtste van zijn grond bebouwen en op de helft van de grond moest stadslandbouw worden ontwikkeld. De nieuwe bewoners moesten zelf hun wegen aanleggen en dat recht was ook meteen een plicht: de buren moesten over jouw grond kunnen. Dat werd allemaal vastgelegd in een simpel koopcontract.

Dat koopcontract werd overigens met het jaar dikker en dikker. Want het is toch lastig als je glasvezel wil en de buren willen die kabel niet door hun tuin. Of als je een ambulance nodig hebt en die kan er niet door. En het was lastig dat projectontwikkelaars zo slim waren om grond aan te kopen om daar hun lelijke, niet-passende projecten te ontwikkelen. Er waren toch gradaties in lelijkheid. Dus projectontwikkelaars moesten met nieuwe regels worden geweerd om het organische ideaal overeind te houden.

Begrijp me goed. Ik vind Oosterwold een prachtige wijk. Ik kom er elk jaar sinds de eerste woning in 2016 werd opgeleverd. En ik geniet van het enthousiasme van de bewoners die daar hun eigen wijk bouwen. Maar ik hoor ook elk jaar weer dat we niet voor niets een overheid hebben. Als je samen in een wijk wil wonen, zijn er veel regels nodig om dat wonen voor iedereen aangenaam te maken.

Bovendien zijn er regels die voor de hele stad gelden, die dus ook voor Oosterwold gelden. Ook Oosterwold moet voldoen aan de Kaderrichtlijn Water, om eens een dwarsstraat te noemen. En daar gaat het nu helemaal mis. Terwijl de afspraak was dat de bewoners zelf voor hun ‘afvalwaterverwerking’ zouden zorgen, blijken inmiddels overal de normen te worden overschreden. Ja, we hebben niet voor niets in een normale woonwijk iets wat we riolering noemen. In juli 2022 stelde het college van B&W van Almere vast dat de gemeente € 60 miljoen moest uittrekken voor het alsnog aanleggen van riolen in Oosterwold. De gemeenteraad schrok en liet een onderzoek doen: hoe kan het zover zijn gekomen?

Bureau Necker deed netjes onderzoek. En het antwoord was simpel. Vanaf het begin (2009) is de vraag gesteld of die eigen afvalwaterverwerking door bewoners wel aan de normen zou voldoen die daar elders ook voor gelden. Nadat in 2016 de eerste woning was gebouwd, kwamen vanaf 2018 veel signalen dat de normen werden overschreden. En altijd was de reactie: laten we nader onderzoek instellen, maar laten we vasthouden aan onze filosofie.

In juli 2022 berichtte het college aan de Raad dat een extra investering van € 60 miljoen onvermijdelijk was. In februari 2023 besloot de Raad tot… een nieuw onderzoek. Dit keer niet naar de vraag of het waar was, maar naar de vraag hoe het zover had kunnen komen. Dat onderzoek was in januari 2024 klaar. Je zou kunnen concluderen dat de raad nog eens anderhalf jaar heeft gewonnen om vast te houden aan de filosofie van Oosterwold. Gelukkig werd de nieuwe riolering wel in gang gezet.

Ja Oosterwold is bestuurskundig heel interessant. Alle argumenten waarom je een overheid nodig hebt, komen in de loop der jaren voorbij. Maar ook de liefhebbers van de theorie over het groepsdenken komen aan hun trekken. Men is zo heilig gaan geloven in de eigen filosofie dat alle signalen dat er iets mis ging, gewoon niet aankwamen. En blijkbaar nog steeds niet aankomen. Zelfs als het college zegt dat die riolering er nu echt moet komen, vraagt de gemeenteraad om een nieuw onderzoek.

Toch mis ik vaak bevlogenheid bij de overheid. Oosterwold komt voort uit bevlogenheid. Het is en blijft daarom een prachtig project. Maar waarom moet je alle gevoel voor realiteit verliezen als je een keer bevlogen wil zijn?

‍