Er is geen gebrek aan kennis in Den Haag. Kennis wordt In Den Haag ook niet onvoldoende gebruikt. Jaap van Dissel was niet alleen symbool van een kennis-overload, maar ook de belangrijkste adviseur van het kabinet. Ja, soms is het kabinet nogal selectief en baseert het zich vooral op modellen en nauwelijks op sociaal-wetenschappelijk onderzoek. Ja, soms is de kennis waarop het kabinet zich baseert nogal onbetrouwbaar, omdat het kabinet zelf over te weinig kennis beschikt om dat te kunnen vaststellen.

Maar het echte probleem zit ergens anders. Dat is de warrigheid van het debat. Natuurlijk, vragen staat vrij. Alle vragen in dit debat zijn gelegitimeerd. Maar er lopen vaak te veel vragen door elkaar heen. Of ze zijn niet adequaat.

Het instrument van de critical review kan hier helpen. In Groningen heb ik vijfmaal met Marielle Gebben zo’n critical review georganiseerd. In Schiphol driemaal met Jan Nekkers. Eigenlijk gaat het bij een critical review om het samen uitzuiveren van het debat. Over welke kennis zijn we het eens, hoe vertaal je die kennis naar beleid en hoe wordt de kennis daadwerkelijk gebruikt? En het zou erg helpen als iedereen zich daarbij bewust is van zijn eigen rol.

In een drietal critical reviews rondom Schiphol kwam vooral de eerste vraag aan bod,  in een open dialoog tussen wetenschap, beleid en samenleving. Ik zie me nog staan in die zaal. KLM en Schiphol waakzaam op de achterste rij, rumoerige burgers op de eerste. En ik vroeg alleen maar: over welke kennis zijn we het rondom Schiphol eens? En als er iemand helder verwoordde waarom hij het met een onderzoek niet eens was, waren we het over dat onderzoek niet eens. Het boeiende was: lang niet alle kennis werd afgeschoten. Zo waren alle partijen het erover eens dat het lawaai rond Schiphol sinds 2008 was toegenomen. Niks geen verhalen over stillere vliegtuigen. Het totale volume geluid nam gewoon toe. En niemand ontkende dat meer.

Het debat over de vraag ‘hoe vertaal je die kennis naar beleid?’ was bij de critical reviews in Groningen vaak een niet te ontwarren kluwen. Zoals het beantwoorden van die vraag overal een probleem is. Graag hanteer ik hier de formule: weten + willen = beleid. Anders gezegd: kennis bewijst niet wat je moet doen. Ofwel: in de redenering wat te doen gaat het zowel om politieke uitgangspunten als om kennis.

In de praktijk horen we vaak wetenschappers vertellen wat ‘Den Haag’ moet doen. En horen we ‘Den Haag’ vaak aan wetenschappers vragen wat ze moeten doen. Ik zou veel liever horen dat beleidsmakers eerst vertellen wat ze willen bereiken en vervolgens de wetenschappers vragen of ze de aanwezige kennis in hun onderbouwing optimaal hebben gebruikt.

Daarmee dient zich een interessant instrument aan: de critical review. In open dialoog met wetenschap, beleid en samenleving zouden op elk beleidsterrein de volgende vragen gesteld kunnen worden. Niet tegelijkertijd, maar juist onderscheiden:

1. Over welke kennis zijn we het hier eens?
2. Hoe zouden wetenschappers die kennis naar beleid vertalen? Op voorwaarde dat ze helder aangeven welke  politieke uitgangspunten hen daartoe brengen (weten + willen van wetenschappers = mening van wetenschapper).
3. Hoe zouden de beleidsmakers die kennis optimaal kunnen gebruiken voor de onderbouwing van hun beleid (weten + willen van beleidsmakers = beleid)

Ja, het klopt, de eerste en de derde vraag zijn echt relevant. Maar de tweede vraag, een soort tussenvraag, maakt iedereen alert op het feit dat de politieke meningen van wetenschappers niet meer dan politieke meningen van wetenschappers zijn. En dat het debat verder komt als iedereen geen soep maakt van kennis en politieke uitgangspunten maar deze twee juist helder onderscheidt.

Zo’n critical review, zo’n open dialoog waarin kennis, meningen en beleid worden ontward, zou voor beleidsterrein winst kunnen beteken. Ik heb met het leiden van deze critical reviews inmiddels veel ervaring opgedaan. De vijf critical reviews in Groningen werden afgesloten met een bijeenkomst waarin we het beleid rond de aardbevingen vergeleken met beleid rond Schiphol, COVID-19 en waterveiligheid. Binnenkort verschijnt een boek over deze critical reviews. Rondom Schiphol ging het om drie critical reviews. In al die bijeenkomsten slaagden we erin om het debat over kennis te zuiveren van oneigenlijke argumenten en posities.

Ja, op elk beleidsterrein zou zo’n critical review, waarin het debat over kennis gezuiverd wordt, zinvol zijn. Ik denk graag mee.

‍