Soms zie je plotseling een boek liggen. De titel is goed en wekt verwachtingen. Één van de auteurs biedt vertrouwen. Maar wat kan het tegenvallen.

Het overkwam me met het boek De kwetsbare welvaart van Nederland, 1850-2050. Met als ondertitel Naar een circulaire economie. [Van Harry Lintsen, Frank Veraart, Jan Pueter Smit en John Grin.] Het boek geeft een overzicht van de ontwikkeling van Nederland vanaf 1850. Maar waarom spreekt de titel dan van 2050? Omdat de auteurs van mening zijn dat Nederland in de komende 30 jaar de overstap moet maken naar een circulaire economie. Niet omdat Nederland die overstap zal maken, maar omdat Nederland die overstap moet maken. Een verrassend einde van een historische beschrijving van 165 jaar Nederland.

Laat duidelijk zijn: een historische beschrijving komt altijd voort uit het frame dat in de tegenwoordige tijd relevant is. Daarom is het interessant dat de Nederlandse welvaart in de afgelopen 165 jaar hier niet alleen in termen van economische groei wordt beschreven. Terecht gaan de auteurs ook in op het verlies aan natuurlijk kapitaal. Op het enorme gebruik van fossiele energie, op de afname van biodiversiteit. Dat biedt een breder perspectief. En laat ook goed zien waar de probleem vandaan komen waarvoor we nu heel snel een oplossing moeten zien te vinden.

De auteurs gaan dus uit van een brede welvaartsdefinitie. Dat is op zich interessant. Maar verder valt het boek vooral tegen. Zoveel indicatoren van de brede welvaart zijn nu ook niet cijfermatig te duiden, vanaf 1850. We krijgen dus veel en vaak dezelfde cijfers. Gelardeerd met heel veel willekeurige beschrijving. En die beschrijving is dan ook nog gekleurd ook. Bij welvaart gaat het bij deze auteurs nooit om rijkdom maar altijd om minder armoede.

Als je belangrijkste cijfers in hoofdstuk 1 hebt gelezen, heb je eigenlijk het hele boek wel gelezen. Persoonlijk zou ik graag eens een verklaring zien, een analyse, maar die vind ik nergens.

Mij boeit bijvoorbeeld de vraag: waarom is Nederland zo rijk (geworden)? Hoe komt het bijvoorbeeld dat we al jaren in de top-10 van de wereld staan van hoogste inkomen per hoofd van de bevolking?

Laat ik specifieker zijn. Ik had willen weten of en in welke mate de volgende factoren onze welvaart in de afgelopen eeuw hebben bepaald:

• Geografie: ligging aan de monding van belangrijke rivieren heeft ons een voorsprong gegeven op gebied van handel en transport. Dat heeft vervolgens onze handelsmentaliteit en onze international gerichtheid versterkt. Zodat we ook in de luchtvaart weer een dominante positie hebben weten in te nemen: Schiphol en KLM.
• Geografie: we hebben veel baat gehad bij kolen en aardgas. Een Belgische collega zei me laatst nog eens: kijk naar jullie fantastische stations, allemaal betaald door de opbrengsten van het aardgas uit Groningen. En hij had gelijk.
• Cultuur: we profiteren van onze protestantse ethiek: het is nooit goed genoeg. Zie Max Weber.
• Cultuur: we hebben een cultuur van minderheden in plaats van een cultuur van meerderheden. Dat leidt tot het zoeken naar consensus. Polderoverleg brengt ons verder dan steeds weer andere meerderheidspartijen.
• Bestuur: we hebben een betrouwbaar bestuur, waarin corruptie nauwelijks voortkomt.
• Bestuur: we hebben een bescheiden bestuur, geen grootse daden, behalve als het om het weerstaan van hoog water gaat. Er is dus ook weinig verspilling.
• Padafhankelijkheid: natuurlijk leidt macht tot meer macht en geld tot meer geld. De koloniën hebben ons veel welvaart gebracht, hoe onrechtvaardig het koloniale systeem ook was. Maar de padafhankelijkheid heeft soms ook tot vertraging geleid. Zo vond de industriële revolutie hier veel later plaats dan in omringende landen.

Kijk, dat had ik nu willen weten: in welke mate zijn dit soort factoren bepalend geweest voor onze welvaart sinds 1850.

‍