De Arbeidsinspectie velde een snoeihard oordeel over de arbeidsmigratie. De kranten schreven er even over. In de politiek leek het geen item. En toen was het onderwerp alweer verdwenen. Dat is jammer, en onterecht.

Dat politici er liever niet over spraken was niet zo verrassend. Extreem-rechts kaapt al jaren het onderwerp ‘migratie’. Vooral links is daardoor in een kramp verzeild geraakt, waarin vooral wordt bestreden wat extreem-rechts te berde brengt. Dat leidt tot een debat waarin argumenten niet meer nodig lijken en waarin alles op één hoop wordt gegooid. Mag ik proberen de begrippen en de argumenten eens te ontrafelen?

Begrippen

De discussie wordt nooit zuiver als we vluchtelingen niet van arbeidsmigranten onderscheiden. Beiden zoeken hier werk, maar de eersten hebben geen huis en haard meer. Vluchtelingen neem je op omdat je solidair wilt zijn met mensen die met de dood worden bedreigd. Arbeidsmigranten laat je toe omdat je hun arbeid nodig hebt. Of omdat je vindt dat je anderen het recht op jouw welvaart niet mag ontzeggen. Dat laatste standpunt kent overigens weinig aanhangers.

De discussie wordt ook nooit zuiver als we Nederlanders met een migratie-achtergrond niet helder onderscheiden van buitenlanders die hier naartoe willen komen. De eersten zijn Nederlanders en de laatsten zijn dat niet. Voor extreem-rechts zijn migranten, ongeacht of ze hier al jaren wonen of hiernaar toe willen komen, één pot nat. Het zijn allemaal mensen die “onze banen” en “onze huizen” inpikken. Dat is een onzinnige bewering omdat Nederlanders met een migratie-achtergrond dezelfde rechten hebben op banen en huizen als alle andere Nederlanders. Zoals anderen die rechten niet hebben.

Links maakt vaak een vergelijkbare fout. Omdat discriminatie van mensen met een migratie-achtergrond nadrukkelijk wordt afgekeurd, wordt gemakshalve ook het weren van arbeidsmigranten afgewezen als een vorm van discriminatie. Ook dat is een onzinnige bewering omdat discriminatie inhoudt dat mensen met dezelfde rechten op grond van ras (gender, etc) ongelijk worden behandeld. Maar mensen die naar Nederland willen komen om hier werk te vinden, hebben per definitie niet dezelfde rechten als Nederlanders om de simpele reden dat ze geen Nederlander zijn.

De vraag of we arbeidsmigranten willen toelaten en hoeveel arbeidsmigranten we willen toelaten, heeft dus niets te maken met de toelating van vluchtelingen en niets te maken met de discriminatie van Nederlanders met een migratie-achtergrond. Vluchtelingen moeten worden toegelaten en niemand mag worden gediscrimineerd.

Argumenten

Nu het onderwerp is afgebakend kunnen we argumenten pro en contra beschrijven, nuanceren en onderling wegen. Ik onderken eerst twee argumenten pro en vervolgens twee argumenten contra arbeidsmigratie.

Argument 1: we hebben (vooral in de toekomst) te weinig arbeidskrachten.

Het is een argument dat krachtig door de EU wordt beleden en krachtig door werkgevers wordt ondersteund. Het gaat hier met name om goedkope arbeidskrachten. En inderdaad voor goedkope tomaten en voor hoge winsten voor het bedrijfsleven heb je veel goedkope arbeidskrachten nodig. Door de import van goedkope arbeidsmigranten hou je de lonen laag. En waar er minder geld nodig is voor arbeid, blijft er meer geld over voor kapitaal. Stel je voor dat we geen nieuwe arbeidsmigranten meer zouden toelaten. Dan zullen de lonen voor veel werk omhoog gaan, zullen de tomaten duurder worden, zullen de winsten onder druk komen te staan en zullen veel banen weer aantrekkelijker worden voor mensen die nu liever een uitkering hebben dan tomaten te plukken. Doordat de lonen omhoog gaan zal de druk op werkgevers toenemen om te gaan innoveren (vaak automatiseren). Dat zal leiden tot een verhoging van de arbeidsproductiviteit. En een hogere arbeidsproductiviteit betekent een hogere welvaart.

Argument 2: door mensen van elders hier te laten werken, herverdelen we de welvaart in de wereld.

Dat is een nobel motief maar meteen een ethisch dilemma. Want dit argument ontneemt ons de mogelijkheid om grenzen aan arbeidsmigratie te stellen, ook als de samenleving de toestroom niet meer aankan. Bovendien: door solidair te zijn met mensen uit armere landen die hier graag willen komen werken, zijn we tegelijkertijd minder solidair met degenen in Nederland die onder deze arbeidsmigratie te lijden hebben (minder kans op werk, minder kans op wonen, lagere lonen aan de onderkant). Solidariteit is hier niet vrijblijvend, omdat de Nederlandse werknemers in eigen land meer rechten hebben dan mensen die van elders komen. In hun eigen land hebben alle Nederlanders volgens de grondwet recht op werk en recht op een dak boven hun hoofd.

Er is nog een ander bezwaar aan deze herverdeling tussen landen: de rijke landen zullen er beter van worden, de arme uiteindelijk alleen maar armer. Wat te denken van de doktoren, de ingenieurs, de verpleegkundigen uit arme landen die in rijke landen gaan werken. Van zo’n migratie worden alleen de rijke landen beter. Zou het niet veel beter zijn dat rijke landen arme landen helpen in hun ontwikkeling, bijvoorbeeld door handelsbarrières weg te nemen? Kijk eens naar de ontwikkeling van Polen, dat door toetreding tot de EU in enkele decennia zoveel rijker is geworden, dat de arbeidsmigratie van Polen naar Nederland in snel tempo opdroogt.

Argument 3: arbeidsmigratie tast (uiteindelijk) onze kwaliteit van leven aan.

Het is de vraag die Paul Scheffer meermalen heeft gesteld. Hij constateert dat Nederland tot 2050 groeit naar 21 miljoen mensen. Hij constateert ook dat de groei geheel op conto komt van migratie. Hij gaat ervan uit dat de migratiestromen beïnvloedbaar zijn. Juist daarom wil hij weten hoe de kwaliteit van leven is in Nederland met 21 miljoen mensen. Omdat we de migratiestromen zouden moeten indammen als de kwaliteit van leven er te veel onder gaat lijden. Er is nog te weinig onderzoek gedaan om het belang van dit argument goed te wegen. We mogen wel verwachten dat het beslag van 21 miljoen mensen op woningen, wegen, natuur, biodiversiteit, zorg, onderwijs, recreatie, CO² en stikstof, groot zal zijn. En dan te bedenken hoe groot de problemen op deze gebieden nu al zijn. Dat maakt 21 miljoen Nederlanders geen aantrekkelijk vooruitzicht.

Argument 4: we hebben onvoldoende voorzieningen om meer arbeidsmigranten op te vangen.

Dit is het argument van de Arbeidsinspectie, die een duidelijk politiek statement afgaf. Ik citeer de Arbeidsinspectie in het Jaarverslag over 2021: “De keuzemogelijkheden rond arbeidsmigratie zijn beperkt. Op korte termijn, omdat huisvesting die aan de normen voldoet een harde beperkende factor is. De keuze voor meer migratie levert in toenemende mate miserabele woonsituaties op.” Daarnaast wijst de Arbeidsinspectie op arbeidsuitbuiting en ernstige benadeling. “Wat blijkt: opdrachtgevers stellen de eis aan een uitzendbureau dat als er iemand uitvalt, er binnen tien minuten nieuwe mensen voor ze klaarstaan. Dus bouwt zo’n uitzendbureau een ‘reservoir’ op van mensen, werk of niet, en proppen die bij elkaar - vaak in te kleine woningen. En ze hebben ‘wachtkamers’. Wie in de wachtkamer belandt tot er werk is, bijvoorbeeld als er door ziekte mensen uitvallen, is verplicht daar te zitten, maar krijgt geen loon.” Waarom accepteren we in ons welvarende land dat arbeidsmigranten zo slecht worden behandeld?

Afweging

In dit hoogst politieke onderwerp zal iedereen zijn eigen afweging moeten maken. Persoonlijk valt het me op dat de argumenten pro arbeidsmigratie niet veel hout snijden, terwijl de argumenten contra zelfs al op korte termijn tot een ander beleid nopen. Zo’n rapport van de Arbeidsinspectie kunnen we toch eigenlijk niet laten passeren.

‍