Veel gedoe en veel verontwaardiging over het WODC, de afdeling onderzoek van het Ministerie van Justitie en Veiligheid. De directeur past op verzoek van de minister – ja, alweer Opstelten – de conclusies van onderzoek aan. Er kan veel mis zijn bij het WODC, maar voordat we die conclusie trekken, heb ik eerst negen relativeringen.

Ten eerste: het onderwerp laat zich moeilijk verbeelden, maar Nieuwsuur had wel heel veel beelden van verlichte vensters en toetsenborden nodig om het gebrek aan voorbeelden te camoufleren.

Ten tweede: de twee geïnterviewde hoogleraren betoonden zich goede ‘trekpopprofessoren’: als je eraan trekt vertellen ze op verzoek van de journalist dat het een schande is. Ik heb van Van den Heuvel nog nimmer iets anders gehoord. De man lijkt om 3 uur ‘s nachts nog bereid om zijn stopdas om te doen en schande te spreken. Zonder verder onderzoek te doen en zonder enige nadere duiding te geven.

Ten derde: er is maar één klokkeluider. Ik weet het: klokkeluiders zijn vaak eenzaam en daarom is hun mening niet minder waard, maar ik ken de directeur van het WODC een beetje en ik kan me voorstellen dat zijn driftige gedrag mensen gemakkelijk stimuleert om na jaren in opstand te komen. Hetgeen niet het geval is.

Ten vierde: het WODC is geen universiteit. Het heeft in Den Haag ook een andere status dan een planbureau dat formeel onafhankelijker is. Het lijkt me dan ook heel normaal dat het Ministerie als opdrachtgever de onderzoeksvragen van het WODC formuleert. Waarom hebben ze anders een eigen onderzoeksafdeling? We hebben bovendien al genoeg onderzoekers bij de overheid die hun eigen onderzoeksvragen formuleren. Pas als het departement niet in staat zijn eigen kennisbehoefte te verwoorden, is er een probleem. Maar geen probleem van integriteit.

Ten vijfde: het aanpassen van de onderzoeksopdracht (nadat een ander bureau werd ingehuurd dan het Ministerie wenste) kan een probleem zijn, maar hoeft dat geenszins te zijn. Het is goed dat het departement waakt over de relevantie van het onderzoek. Ook kan de kennisbehoefte geleidelijk zijn verschoven, en dan heeft niemand wat aan een onderzoek dat antwoord geeft op een niet meer relevante vraag. Een probleem ontstaat pas als het departement de opdracht verandert om het risico van onwelgevallige conclusies te verkleinen. Het is de vraag of dat verstandig is. Maar wie denkt dat onderzoek geen onderdeel is van de politiek, is wel heel naïef.

Ten zesde: het beïnvloeden van de keuze van het onderzoeksbureau door het WODC roept de vraag op waarom het departement het uitbesteden van onderzoek geheel heeft ondergebracht bij het WODC. Andere departementen doen dit zelf en vragen zich allemaal van te voren af of het denken van de te kiezen onderzoekers een beetje aansluit bij het denken van het departement.

Ten zevende: het Ministerie zette op verzoek van de Minister ‘sturing’ op het onderzoek. Het lijkt me niet zo heel vreemd als de minister invloed probeert te hebben op het moment van publiceren van onderzoek (gebeurt overal), of zich goed wil voorbereiden op onwelgevallige uitkomsten van onderzoek. Beter dan onderzoek dat door niemand is gevraagd en in een diepe la van een onderzoeksinstelling blijft steken.

Ten achtste: onderzoekers hebben soms de neiging om zich met het beleid te gaan bemoeien. Op basis van hun onderzoek, maar onvermijdelijk ook op basis van persoonlijke politieke standpunten. Want onderzoek toont niet aan wat je moet doen. Onderzoek geeft op zijn best een aardig beeld van de werkelijkheid. Als directeur van het Ruimtelijk Planbureau heb ik verschillende keren persoonlijke aanbevelingen van de onderzoekers uit het onderzoeksrapport geschrapt. En als ik minister was, zou ik daarop ook alert zijn.

Ten negende: de verwoording van conclusies van wetenschappelijk onderzoek ligt niet vast, is geen onomstotelijk gegeven. Dus het is geen bezwaar om de relevantie van het onderzoek te vergroten door de conclusies te schrijven in de context van het beleid.

Dit gezegd hebbende kan ik op basis van de uitzending van Nieuwsuur niet bepalen of hier iets fundamenteel fout is gegaan, ondanks de twee ‘schande-roepende’ professoren. Ik zou vooral één ding willen weten: zijn de conclusies van onderzoek in de uiteindelijke rapportage in hun kern aangepast en aangetast? Eigenlijk kan maar één man of vrouw dat vaststellen: degene die het onderzoek heeft uitgevoerd. En tot op heden hebben we maar één onderzoeker gehoord.

‍