Ik ben lid van die partij, van de PvdA. Die schamele 9 zetels raken mij dus. Alle reden om te proberen om deze dramatische uitslag te verklaren. De slechte uitslag van de PvdA lag ten eerste aan de partij, ten tweede aan het moment en ten derde weer aan de partij.

Lodewijk Asscher deed vanaf 2017 een dappere poging om een nieuw verhaal voor de PvdA te verwoorden. De partij zou mensen weer ‘zekerheid’ moeten bieden. Of dat verhaal tot een andere uitslag zou hebben geleid, valt te betwijfelen (zie verder). Maar Lodewijk heeft nooit de kans gekregen om bij de verkiezingen zijn gelijk te bewijzen. Hij struikelde over de aloude zuurgraad binnen de PvdA. Hij werd intern onthoofd. [Dat alleen al zou een hele goede reden zijn om de partij te verlaten.] Lilianne Ploumen moest Lodewijk onverhoeds vervangen. Ze deed het helemaal niet slecht. Maar uiteindelijk had ze te weinig tijd om er nog iets van te maken. Bovendien heeft ze niet het intellectuele gewicht dat je van een PvdA-leider mag verwachten.

De verkiezingen stonden in het teken van corona. En dus in het teken van leiderschap. D66 en de VVD hadden dat goed gezien, hoewel Mark Rutte in de campagne zonder corona al snel begon af te bladderen. De PvdA was geen leider geweest in de coronacrisis en trok die rol ook niet naar zich toe. Zo ging de leiderschapsbonus aan de PvdA voorbij. Bovendien waren de kiezers vooral moe, moe van het virus. Mensen wilden weer zon en warmte en buitenlucht en vooral andere mensen omarmen. Dan moet je niet aankomen met een ‘nieuw plan’. Mensen hadden even geen zin in grote plannen, ook niet voor een beter klimaat zoals Jesse Klaver pijnlijk moest ervaren.

Maar het waren niet alleen de ongelukkige voorgeschiedenis én het moment die de PvdA weer op 9 zetels deden uitkomen. Belangrijker is dat de PvdA al jaren niet meer weet waarvoor zij op aarde is. Eigenlijk was de PvdA al jaren alleen maar de vluchtheuvel voor alle tegenstanders van rechts. En de PvdA was die vluchtheuvel omdat de partij in staat was iedereen te doen geloven dat zij als enige die vluchtheuvel kon zijn. Door te zeggen dat zij de grootste progressieve partij van Nederland was, werd dat vanzelf waar. Ja, het was een verrukkelijke selffulfilling prophecy. Als je Lubbers, Balkenende of Rutte wilde voorkomen, kon je maar het beste op de PvdA stemmen. Zo werd het geloof dat de PvdA de grootste partij op links was, altijd weer bevestigd. Maar het stoelde uiteindelijk alleen maar op een geloof.

Het valt niet te ontkennen dat de PvdA altijd zwaargewichten had om de kar te trekken: Kok, Bos en Samsom. En voordat de kiezer doorhad dat Cohen geen zwaargewicht was, waren ook de verkiezingen van 2010 al weer succesvol verlopen. Lange tijd waren ook veel intellectuelen actief binnen de PvdA. Om die zelfde reden: omdat de PvdA de grootste progressieve partij van Nederland was.

Maar coherent werd de ideologie van de PvdA sinds de komst van Nieuw Links eigenlijk nooit meer. Het ideeëngoed van NieuwLinks was nogal leeg. Kok, Bos en Samsom bogen vooral mee met de neo-liberale tijdgeest en daarna verloor Asscher op dramatische wijze de verkiezingen, omdat de kiezers zich eindelijk begonnen af te vragen waar de PvdA nu eindelijk voor stond. En omdat de selffulfilling prophecy was uitgewerkt na het tamelijk onsmakelijke robbertje vechten tussen Samsom en Asscher om de macht in de PvdA. Plotseling bleek de partij geen kleren meer aan te hebben. En wie dacht dat het in 2021 allemaal wel weer beter zou zijn, had niet begrepen dat de PvdA al decennia boven zijn stand leefde. Ook zonder corona en zonder een nacht van de lange messen waardoor Asscher werd gevloerd, had de PvdA amper meer zetels gekregen.

Nu de keizer geen kleren meer draagt, blijkt dat de SP een veel betere pleitbezorger is van de strijd tegen de ongelijkheid dan de PvdA. Niet voor niets is net een SP-er gekozen tot voorzitter van de FNV. GroenLinks blijkt een veel betere pleitbezorger van de strijd tegen de klimaatverandering en de verloedering van het milieu. En D66 is een veel betere pleitbezorger van een democratisch Nederland dat zijn ogen opent naar de wereld en naar Europa. Nee, als de PvdA niet meer automatisch de grootste is op links, blijkt dat alle linkse thema’s bij andere partijen beter zijn belegd.

Omdat de PvdA zelf dacht dat zij tot in eeuwigheid de dominante partij op links zou zijn, is er intern ook nooit een succesvolle poging gedaan om al die linkse thema’s weer echt met elkaar te verbinden. En is geheel vergeten om nog eens goed te heroverwegen wat ‘links-zijn’ in deze tijd werkelijk betekent. Een echt progressieve volkspartij had zich in ieder geval meer aangetrokken van de volkse achterban die de PvdA al jaren geleden heeft verlaten. Zo lukte het de PvdA ook nooit om een helder en overtuigend migratiestandpunt te verwoorden. Zoals we wel hebben gehoord waarom DENK de PvdA heeft verlaten, maar ons nooit is verteld waarom DENK binnen de PvdA kon ontstaan.  

Vier jaar geleden konden we nog denken dat die 9 zetels van de PvdA een gevolg waren van een toevallige samenloop van dramatische omstandigheden. Nu weten we beter. Die 9 zetels vertegenwoordigen de resterende achterban van de PvdA: een aantal hoogopgeleide ouderen. Is er dan nog toekomst? De PvdA zal bovenal de gedachte moeten loslaten dat zij van nature de dominante partij op links is. De partij zou kunnen proberen om een nieuw verbindend verhaal te schrijven. Maar ik zie geen mensen in de partij die daartoe in staat zijn. Hoe droevig ook was het verkiezingsprogramma dit jaar: een verzamelbak van dingen die we ooit links hebben genoemd. De partij zou kunnen fuseren met GroenLinks en met de SP. Ik vrees dat het gereformeerde karakter van de drie partijen te sterk is om tot een succesvolle fusie te kunnen komen. De PvdA kan zichzelf ook opheffen. Ik vrees dat weinigen de partij bij een volgende verkiezingen in dat geval zullen missen.

[Op Twitter reageert iemand dat zij de PvdA zal missen, zoals ze de V&D nog steeds mist. Ook als die opmerking serieus is bedoeld, is daarmee het probleem van de PvdA pijnlijk treffend beschreven.]

‍